Viveka Chudamani

Viveka Chudamani (Sanskrit: विवेकचूडामणि viveka-cūḍāmaṇi) das "Kleinod (Chudamani) der Unterscheidungskraft (Viveka)": Hauptwerk von Shankaracharya. Viveka Chudamani, auch geschrieben Vivekachudamani, ist eines der bedeutsamesten Werke über Vedanta. Viveka Chudamani wurde vermutlich um 810 n.Chr. von dem großen Vedanta Meister Shankara, auch Shankaracharya genannt, geschrieben. Was bedeutet das Wort Vivekachudamani? "Viveka" ist die Unterscheidungskraft. "Chuda" bedeutet Scheitel, Scheitelhaar, Spitze. "Mani" bedeutet Edelstein. Chudamani ist das Kronjuwel, der wertvolleste Edelstein. Daher ist Viveka Chudamani das Kronjuwel der Unterscheidung.

Den vollen Text des Viveka Chudamani auf Sanskrit (Devanagari und Transkription), Übersetzung und Wort-für-Wort-Übersetzung und Kommentare findest du auf der Viveka Chudamani Hauptseite.

Sukadev über Viveka Chudamani

Niederschrift eines Vortragsvideos (2014) von Sukadev über Viveka Chudamani

Viveka Chudamani ist eines der entscheidenden Werke von Shankaracharya. Shankaracharya lebte irgendwann im 7. oder 8. Jahrhundert n.Chr., nach mancher Chronologie 788 bis 820 n.Chr., manche sagen, etwas vorher. Shankaracharya hat viele Werke geschrieben. Es ist nicht immer ganz klar, welches Werk jetzt tatsächlich von ihm geschrieben wurde und welches von seinen direkten Schülern oder den Schülern der Schüler geschrieben wurde. Man nimmt an, dass die "Bhashyas", die großen Kommentare von Shankara, zu den Upanishaden, der Bhagavad Gita und auch dem Brahma Sutra von Shankara stammen. Und dann hat Shankara neben diesen großen Kommentaren eine Reihe von kleineren Werken geschrieben.

Besonders bedeutsam sind Viveka Chudamani und Atma Bodha. Deshalb haben wir bei Yoga Vidya auch Weiterbildungen, wo wir durch diese beiden Werke hindurchgehen, Vers für Vers, um so anhand dieser großen vedantischen Lehrwerke in die Tiefe der Weisheit zu gehen. Viveka Chudamani heißt "Kleinod der Unterscheidung". ES drückt aus, unterscheiden zu können, wirklich genau hinterfragen zu können, die ewigen Fragen zu stellen, das ist etwas Wertvolles, ein großer Schatz. Ein großer Schatz ist nicht, ein großes Haus zu haben, ein dickes Auto oder ein großes Bankkonto oder irgendwie tolle Kleider oder den besten Computer oder was auch immer. Der große Schatz ist: Viveka, Unterscheidungskraft.

Und wenn du einen Schatz hast, dann kannst du ihn auch investieren. Es nutzt nichts, einen Schatz zu haben und ihn dann unter dem Kopfkissen zu verbuddeln. Den Schatz von Viveka kannst du dann nutzen, um das höchste Selbst zu erfahren, kosmische Liebe, Vishwaprem zu entwickeln und Gott in allem zu sehen. Viveka Chudamani ist geschrieben in Form eines Dialogs. Ein Schüler geht zu einem Meister und bittet den Meister um Unterweisung. Und der Meister erläutert dem Schüler, wie er zum Höchsten hinkommt. Der Schüler fragt nach und der Meister antwortet.

Und im Zuge dessen beschreibt Shankaracharya zum einen die Eigenschaften eines Schülers, die Sadhana Chatushtaya. Er gibt einige Verse, die Vairagya vertiefen sollen, also die Überzeugung, dass das äußere Leben allein nicht ausreicht. Er schreibt dann über die Unterscheidungen, wie die Unterscheidung zwischen dem Selbst und dem Nicht-Selbst, die Unterscheidung zwischen dem Ewigen und dem Vergänglichen, die Unterscheidung zwischen dauerhafter Freude und vergänglichem Vergnügen bzw. Leiden, die Unterscheidung zwischen dem Wirklichen und dem Unwirklichen. Dabei beschreibt Shankara im Viveka Chudamani auch das Konzept der drei Körper, Shariras, die fünf Hüllen, die fünf Koshas.

Er beschreibt auch den Astralkörper mit seinen verschiedenen Elementen, mit den Prana Vayus, mit den fünf Jnana Indriyas, fünf Karma Indriyas, die vier Bestandteile des Antarkarana, all das zusammen, dann die 19 Elemente des Astralkörpers, und er beschreibt den Kausalkörper mit der Anandamaya Kosha. So beschreibt er alles, was das Nicht-Selbst ist. Und dann beschreibt er auch, was das Selbst ist. Er beschreibt, was ist Brahman, was ist Atman. Und das sind wunderschöne Verse.

Wenn du diese Verse vom Viveka Chudamani liest, kommst du fast von selbst in die Meditation. So ist Viveka Chudamani auf der einen Seite ein intellektuelles Werk, in dem die ganze Theorie von Vedanta, man kann auch sagen, von Yoga Vedanta beschrieben wird, in dem das Sadhana, die spirituelle Praxis beschrieben wird, und es sind viele Verse, die geeignet sind, als Grundlage für Meditation zu dienen.

Viveka Chudamani – das Kleinod der Unterscheidung, eines der Hauptwerke von Shankaracharya bzw. eines der Haupt-Vedanta-Werke, das Shankaracharya zugeschrieben wird. Das war es für heute zum Viveka Chudamani, auf unseren Internetseiten findest du noch mehr. Und mittelfristig werden wir auch das gesamte Viveka Chudamani mit Kommentaren und Rezitationen, wie auch mit Übersetzungen auf unsere Internetseiten stellen.

Video laden

YouTube

YouTube sammelt möglicherweise persönliche Daten. Datenschutzrichtlinie

FortfahrenAusblenden

Allgemeine Information und Hinweise zu spirituellen Schriften

Erläuterung Viveka Chudamani

Viveka Chudamani, das Kronjuwel der Unterscheidung. Viveka – Unterscheidung, Chudamani – Kronjuwel. Mani heißt Juwel, chud hat etwas mit Krone zu tun. Chudamani, also ein besonders wertvoller Juwel. Shankara will uns in diesem Werk zeigen, wie man mit Viveka – Unterscheidungskraft zum Höchsten kommt. Eben zur Gottverwirklichung. Wir sind gerade beim 178. Vers und diese Vortragsreihe ist zum einen ein Teil der Viveka Chudamani Vortragsreihe, zum anderen auch Teil des Youtube-Kanals Yoga-Vidya-Votrag. Es gibt sie sowohl als Video als auch als Audio und als Audio ist es auch Teil der „Yoga Vidya tägliche Inspirationen“.

Andere spirituelle Schriften

Seit 2008 erscheinen bei Yoga Vidya im Blog und als Podcast jeden Tag ein 3-10 minütiger Vortrag von mir. So gibt es schon

• die Bhagavad Gita
• das Yoga Sutra
• die Hatha Yoga Pradipika
• das Atma Bodha
• Narada Bhakti Sutra
• und jetzt eben Viveka Chudamani.

Selbststudium: Höre jeden Tag den Kommentar zu einem Vers

So kannst du dir jeden Tag einen Vers anhören. Und gleichzeitig ist es auch wie eine Schulung. Viveka Chudamani ist sehr speziell. Es geht darum: Erkenne dein Selbst. Shankara wiederholt sich recht häufig, und so hämmert er es uns immer wieder ein: Du bist das unsterbliche Selbst. Du bist nicht dieser physische Körper. Indem du jeden Tag einen kurzen Impuls bekommst durch diese Vorträge und dabei einen Tag lang aus diesem Bewusstsein heraus lebst, kannst du über mehrere Monate, letztlich sind es eineinhalb Jahre, wirklich deine Sichtweise ändern und wirklich erkennen wer du bist.

Erwähnen möchte ich auch noch, dass es den ganzen Text des Viveka Chudamani auf unserer Internetseite gibt. Dort findest du alle Verse in deutscher Übersetzung, auf Devanagari (indische Schrift) und mit der Transkription, du kannst also mit rezitieren. Die Texte, die ich dort lese, habe ich aus unserem Viveka Chudamani Portal genommen. Dort kannst du alle Texte sehen und natürlich irgendwann auch alle Vorträge finden.

Lerne bei einem Lehrer

Nach dieser heute etwas längeren Einführung auch noch der Tipp: um Jnana Yoga im Vedanta besser zu verstehen ist es gut, von einem Lehrer auch direkt zu lernen. Du kannst das zum Beispiel in den Yoga Vidya Zentren machen, es gibt dort Vedanta-Kurse und es gibt auch bei Yoga Vidya Bad Meinberg regelmäßig Vedanta-Seminare. Wenn du eine Yogalehrer-Ausbildung absolvierst, spielt auch Vedanta eine gewisse Rolle. Gerade dieser Text Viveka Chudamani ist die Grundlage für die Philosophie, die wir in der Yogalehrer-Ausbildung vermitteln. Und darüber hinaus gibt es 9-tägige Yogalehrer-Weiterbildungen, in denen wir Texte von Shankaracharya behandeln, zum Beispiel Viveka Chudamani, Atma Bodha, Tattva Bodha, Aparoksha, Anu Budhi und andere. Es gibt also viele Möglichkeiten, zur Erkenntnis des Selbst zu kommen.

Viveka Chudamani - Kommentare zu den Versen

Verse 1 bis 50

Die ersten 32 Verse beschreiben die Grundlagen und beantworteten die Fragen: „Wer ist bereit, höchstes Wissen zu empfangen, welche Voraussetzungen sollst du entwickeln, welche Eigenschaften kultivieren, um von den Lehren des Jnana Yoga, des Vedanta zu profitieren?“

• Vers 1 - Verehrung dem großen Meister
• Vers 2 - Menschliche Geburt ist kostbar - nutze deinen Lebenssinn voll
• Vers 3 - Die drei wertvollsten Dinge in diesem Universum
• Vers 4 - Strebe nach der Selbstverwirklichung
• Vers 5 - Sei weise, strebe nach dem Höchsten
• Vers 6 - Religiöse Praktiken allein reichen nicht aus
• Vers 7 - Gute Werke führen nicht zur Befreiung
• Vers 8 - Strebe nach Befreiung und entsage relativen Wünschen
• Vers 9 - Strebe nach Selbsterkenntnis
• Vers 10 - Überwinde das Gebunden sein am Karma
• Vers 11 - Durch Selbstbefragung erreichst Du die Selbstverwirklichung
• Vers 12 - Richtige Befragung führt zur Überwindung aller Täuschungen
• Vers 13 - Wissen um das Selbst durch rechte Befragung
• Vers 14 - Spirituelle Reife hängt nicht von äußeren Faktoren ab
• Vers 15 - Denke über das Selbst nach und folge den Lehren der großen Meister
• Vers 16 - Weisheit und Vernunft als Voraussetzungen für Selbsterkenntnis
• Vers 17 - Voraussetzungen um die Höchste Wirklichkeit zu erfahren
• Vers 18 - Die vier Eigenschaften des Aspiranten
• Vers 19 - Sadhana Chatushtaya - Vier Eigenschaften eines Schülers
• Vers 20 - Die Unterscheidung zwischen den Ewigen und dem Vergänglichen
• Vers 21 - Kultiviere Verhaftungslosigkeit
• Vers 22 - Entwickle Ruhe des Geistes
• Vers 23 - Selbstbeherrschung und Sinneskontrolle
• Vers 24 - Titiksha - Duldungskraft
• Vers 25 - Shraddha - Kultiviere Vertrauen
• Vers 26 - Samadhana - Meditative Versenkung
• Vers 27 - Mumukshutva - Sehnsucht nach Befreiung
• Vers 28 - Kultiviere die Sehnsucht nach Befreiung
• Vers 29 - Verbinde Gelassenheit mit der Sehnsucht nach Befreiung
• Vers 30 - Ruhe des Geistes reicht nicht aus
• Vers 31 - Bhakti - Hingabe an Gott
• Vers 32 - Erforsche das Selbst mit großer Hingabe

Im zweiten Teil wird die Frage betrachtet: „Welche Eigenschaften muss ein Lehrer haben, damit du zu ihm gehen kannst?“

• Vers 33 - Charakteristika eines großen Meisters
• Vers 34 - Erweise deinem Lehrer Ehrerbietung
• Vers 35 - Demütige Ansprache an den Meister
• Vers 36 - Schutz durch den Meister
• Vers 37 - Die Selbstverwirklichten seien deine Ideale
• Vers 38 - Große Seelen sind barmherzig
• Vers 39 - Der Schüler bittet um Unterweisung
• Vers 40 - Oh Meister, lehre mich
• Vers 41 - Der Meister ermutigt
• Vers 42 - Ein Meister lehrt den reifen Schüler
• Vers 43 - Es gibt einen Weg zur höchsten Erkenntnis
• Vers 44 - Überquere den Ozean der Wiedergeburten
• Vers 45 - Reflektiere über die Aussagen der Schriften
• Vers 46 - Vertrauen, Hingabe, Meditation und Yoga helfen zur Befreiung
• Vers 47 - Du bist das unsterbliche Selbst
• Vers 48 - Als Schüler bitte respektvoll um Unterweisung
• Vers 49 - Was ist Anhaftung?
• Vers 50 - Spirituelle Menschen sind ein Segen für ihre ganze Familie

Verse 51 - 100

• Vers 51 - Du selbst musst dich befreien von den Fesseln der Verhaftungen
• Vers 52 - Jeder trinke selbst spirituelle Weisheit
• Vers 53 - Spirituelle Medizin
• Vers 54 - Erfahre die absolute Wirklichkeit selbst
• Vers 55 - Übernimm die Verantwortung für deinen spirituellen Fortschritt
• Vers 56 - Die Erkenntnis des Selbst führt zur Befreiung
• Vers 57 - Freude und Selbstverwirklichung
• Vers 58 - Yogaunterricht allein führt Dich nicht zur Befreiung
• Vers 59 - Erkenne die höchste Wirklichkeit
• Vers 60 - Um Schriften zu verstehen, brauchst du einen Lehrer
• Vers 61 - Die Analogie von Schlange und Seil
• Vers 62 - Erfahre Brahman
• Vers 63 - Transzendiere die sichtbare Welt
• Vers 64 - Übernimm die Herrschaft über dich selbst
• Vers 65 - Hebe den spirituellen Schatz
• Vers 66 - Bemühe dich ernsthaft
• Vers 67 - Stell die richtigen Fragen
• Vers 68 - Höre den Lehren des Meisters aufmerksam zu
• Vers 69 - Entwickle Vairagya
• Vers 70 - Das Hören der Unterweisung
• Vers 71 - Die Unterscheidung zwischen Selbst und Nichtselbst
• Vers 72 - Der physische Körper
• Vers 73 - Der Körper als Sitz der Illusion
• Vers 74 - Die grobstofflichen Elemente
• Vers 75 - Wer an den Sinnesobjekten hängt ist ein Tor
• Vers 76 - Der Mensch wird durch 5 Sinnesobjekte ins Verderben gebracht
• Vers 77 - Sinnesobjekte sind wie Gift
• Vers 78 - Der physische Körper
• Vers 79 - Überwinde Verhaftungen
• Vers 80 - Überwinde die Fesseln der Begierden der Sinnesobjekte
• Vers 81 - Bemühe dich und folge den Anweisungen eines Lehrers
• Vers 82 - Entwickle Zufriedenheit und Barmherzigkeit
• Vers 83 - Der Körper ist ein großartiges Werkzeug
• Vers 84 - Halte dich nicht an einem Krokodil fest
• Vers 85 - Überwinde die Illusion der Körper zu sein
• Vers 86 - Überwinde Verhaftungen an Partner, Kinder und Familie
• Vers 87 - Der grobstoffliche Körper
• Vers 88 - Der Körper ist im Wachzustand das Fahrzeug der Seele
• Vers 89 - Die individuelle Seele
• Vers 90 - Der Körper ist dein Haus
• Vers 91 - Der Körper ist der Veränderung unterworfen
• Vers 92 - Die Sinnesorgane
• Vers 93 - Antahkarana das innere Instrument
• Vers 94 - Ahamkara und Chitta
• Vers 95 - Die fünf Manifestationen der Lebensenergie
• Vers 96 - Die neunzehn Teile des Feinstoffkörpers
• Vers 97 - Der Astralkörper
• Vers 98 - Der Traumzustand
• Vers 99 - Das Selbst als reiner Beobachter
• Vers 100 - Der Astralkörper als Werkzeug des Selbst

Verse 101 - 150

• Vers 101 - Das Selbst bleibt unberührt
• Vers 102 - Idendifiziere dich nicht mit dem Prana
• Vers 103 - Die Psyche drückt sich in den Sinnesorganen aus
• Vers 104 - Das Ego identifiziert sich mit dem Körper
• Vers 105 - Das Ego als Sklave der Erfahrungen
• Vers 106 - Jede Freude kommt vom Selbst
• Vers 107 - Die Glückseligkeit des Tiefschlafs
• Vers 108 - Die Kraft der Täuschung
• Vers 109 - Das Wesen der Maya
• Vers 110 - Die Erkenntnis der reinen Wahrheit
• Vers 111 - Das Wesen von Rajas
• Vers 112 - Die negativen Eigenschaften von Rajas
• Vers 113 - Merkmale von Tamas
• Vers 114 - Die Verschleiernde Eigenschaft von Tamas
• Vers 115 - Tamasige Eigenschaften in der Psyche
• Vers 116 - Tamas als Trägheit
• Vers 117 - Sattva - Makellose Reinheit
• Vers 118 - Tugenden als Manifestation von Sattva
• Vers 119 - Eigenschaften des reinen Sattva
• Vers 120 - Der Kausalkörper
• Vers 121 - Tiefschlaf als Ruhe
• Vers 122 - Das Nichtselbst
• Vers 123 - Du bist weder Körper noch Geist
• Vers 124 - Wesensnatur des höchsten Selbst
• Vers 125 - Das Selbst als ewig ruhend
• Vers 126 - Die Essenz hinter allem
• Vers 127 - Das Selbst nimmt wahr, kann jedoch nicht wahrgenommen werden
• Vers 128 - Das Selbst als reines Licht
• Vers 129 - Das Selbst als Antreiber von allem
• Vers 130 - Das ewige Selbst als Grundlage aller Wahrnehmung
• Vers 131 - Das ewige unsterbliche Selbst
• Vers 132 - Erfahre das Strahlen des Selbst
• Vers 133 - Das Selbst verändert sich nicht
• Vers 134 - Das Selbst ist ewig und ungeboren
• Vers 135 - Paramatma, die höchste Wirklichkeit
• Vers 136 - Verwirkliche dein wahres Selbst
• Vers 137 - Die negativen Konsequenzen der Identifikation
• Vers 138 - Aus Identifikation kommt Verhaftung
• Vers 139 - Die verschleiernde Kraft
• Vers 140 - Rajas führt zu Emotionen
• Vers 141 - Löse dich von allen Projektionen
• Vers 142 - Lass die innere Sonne strahlen
• Vers 143 - Überwinde die Projektionen
• Vers 144 - Löse dich von eingebildeten Bindungen
• Vers 145 - Samsara, der Kreislauf von Geburt und Tod
• Vers 146 - Der Weg aus dem Leiden
• Vers 147 - Überwindung der Verhaftungen
• Vers 148 - Hilfen um zur Erkenntnis zu kommen
• Vers 149 - Löse dich von der Identifikation der Nahrungshülle
• Vers 150 - Mach deinen Geist rein, so erkennst du dein wahres Selbst

Verse 151 - 200

• Vers 151 - Entferne die Hüllen, erfahre das Selbst
• Vers 152 - Das Selbst ist Sein, Wissen und Glückseligkeit
• Vers 153 - Ruhe im Selbst, fühle dich frei
• Vers 154 - Der Körper
• Vers 155 - Du existierst vor der Geburt und nach dem Tod
• Vers 156 - Das Selbst hat keine Teile
• Vers 157 - Das Selbst als Zeuge der Eigenschaften des Körpers
• Vers 158 - Der Körper und seine Abfallprodukte
• Vers 159 - Nur ein Tor identifiziert sich mit seinem Körper
• Vers 160 - Brahma Aham – Ich bin das Absolute
• Vers 161 - Erkenne dich als die Weltseele
• Vers 162 - Löse dich von falschen Identifikationen
• Vers 163 - Die Analogie von Schatten und Spiegel
• Vers 164 - Identifikation mit dem Körper führt zu Leid
• Vers 165 - Aufgaben des Prana
• Vers 166 - Du bist nicht die Lebensenergie
• Vers 167 - Manomaya Kosha
• Vers 168 - Manomaya Kosha als Grundlage für die Welt
• Vers 169 - Ohne Geist keine Unwissenheit
• Vers 170 - Traum als Analogie für das Leben
• Vers 171 - Die Analogie Tiefschlafs
• Vers 172 - Wind und Wolken
• Vers 173 - Der Geist schafft Verlangen und Abneigungen
• Vers 174 - Der Geist als Ursache von Bindung und Befreiung
• Vers 175 - Viveka und Vairagya
• Vers 176 - Der Geist ist ein Tiger
• Vers 177 - Der Geist hängt an den Sinnesobjekten
• Vers 178 - Bewusstsein ist etwas anderes als der Geist
• Vers 179 - Überwinde falsche Identifikationen
• Vers 180 - Reinige dich, so kannst du die Befreiung erreichen
• Vers 181 - Avidya als Grundlage des Geistes
• Vers 182 - Richte deinen Geist zur Befreiung aus
• Vers 183 - Du bist nicht die Mamomaya Kosha
• Vers 184 - Identifiziere dich auch nicht mit Buddhi
• Vers 185 - Vijnanamaya Kosha
• Vers 186 - Jiva, die individuelle Seele
• Vers 187 - Vijnanamaya Kosha macht die Erfahrungen
• Vers 188 - Vijnanamaya Kosha als Grundlage der Identifikation
• Vers 189 - Nimm Atman in der Tiefe deines Herzens wahr
• Vers 190 - Durch Identifikation kommt Getrenntheit

Text Viveka Chudamani Roman Script Römische Schrit IAST Transkription

Hier findest du den vollständige Text des Viveka Chudamani von Shankaracharya in römischer Schrift (Roman Script) in der wissenschaftlichen Transkription mit diakritischen Zeichen, der IAST Transkription.

Viveka Chudamani auf Devanagari findest du unter dem Stichwort Viveka Chudamani Devanagari

sarvavedāntasiddhāntagocaraṁ tam agocaram

govindaṁ paramānandaṁ sadguruṁ praṇatosmy aham. 1

jantūnāṁ narajanma durlabham ataḥ puṁstvaṁ tato vipratā

tasmād vaidikadharmamārgaparatā vidvattvam asmāt param

ātmānātmavivecanaṁ svanubhavo brahmātmanā saṁsthitiḥ

muktir no śatajanmakoṭisukritaiḥ puṇyair vinā labhyate. 2

durlabhaṁ trayam evaitad devānugrahahetukam

manuśhyatvaṁ mumukśhutvaṁ mahāpuruśhasaṁśrayaḥ. 3

labdhvā kathaṁcin narajanma durlabhaṁ

tatrāpi puṁstvaṁ śrutipāradarśanam

yas tvātmamuktau na yateta mūḍhadhīḥ

sa hyātmahā svaṁ vinihanty asadgrahāt. 4

itaḥ ko nv asti mūḍhātmā yas tu svārthe pramādyati

durlabhaṁ mānuśhaṁ dehaṁ prāpya tatrāpi pauruśham. 5

vadantu śāstrāṇi yajantu devān

kurvantu karmāṇi bhajantu devatāḥ

ātmaikyabodhena vināpi muktiḥ

na sidhyati brahmaśatāntarepi. 6

amritatvasya nāśāsti vittenety eva hi śrutiḥ

bravīti karmaṇo mukter ahetutvaṁ sphuṭaṁ yataḥ. 7

ato vimuktyai prayatet vidvān

saṁnyastabāhyārthasukhasprihaḥ san

santaṁ mahāntaṁ samupetya deśikaṁ

tenopadiśhṭārthasamāhitātmā. 8

uddhared ātmanātmānaṁ magnaṁ saṁsāravāridhau

yogārūḍhatvam āsādya samyagdarśananiśhṭhayā. 9

saṁnyasya sarvakarmāṇi bhavabandhavimuktaye

yatyatāṁ paṇḍitair dhīrair ātmābhyāsa upasthitaiḥ. 10

cittasya śuddhaye karma na tu vastūpalabdhaye

vastusiddhir vicāreṇa na kiṁcit karmakoṭibhiḥ. 11

samyagvicārataḥ siddhā rajjutattvāvadhāraṇā

bhrāntoditamahāsarpabhayaduḥkhavināśinī. 12

arthasya niścayo driśhṭo vicāreṇa hitoktitaḥ

na snānena na dānena prāṇāyamaśatena vā. 13

adhikāriṇam āśāste phalasiddhir viśeśhataḥ

upāyā deśakālādyāḥ santy asmin sahakāriṇaḥ. 14

ato vicāraḥ kartavyo jijñāsor ātmavastunaḥ

samāsādya dayāsindhuṁ guruṁ brahmavid uttamam. 15

medhāvī puruśho vidvān uhāpohavicakśhaṇaḥ

adhikāryātmavidyāyā muktalakśhaṇalakśhitaḥ. 16

vivekino viraktasya śamādiguṇaśālinaḥ

mumukśhor eva hi brahmajijñāsāyogyatā matā. 17

sādhanāny atra catvāri kathitāni manīśhibhiḥ

yeśhu satsv eva sanniśhṭhā yad abhāve na sidhyati. 18

ādau nityānityavastuvivekaḥ parigaṇyate

ihāmutraphalabhogavirāgas tad anantaram

śamādiśhaṭkasampattir mumukśhutvam iti sphuṭam. 19

brahma satyaṁ jagan mithyety evaṁrūpo viniścayaḥ

soyaṁ nityānityavastuvivekaḥ samudāhritaḥ. 20

tad vairāgyaṁ jihāsā yā darśanaśravaṇādibhiḥ

dehādibrahmaparyante hyanitye bhogavastuni. 21

virajya viśhayavrātād dośhadriśhṭyā muhur muhuḥ

svalakśhye niyatāvasthā manasaḥ śama ucyate. 22

viśhayebhyaḥ parāvartya sthāpanaṁ svasvagolake

ubhayeśhām indriyāṇāṁ sa damaḥ parikīrtitaḥ

bāhyānālambanaṁ vritter eśhoparatir uttamā. 23

sahanaṁ sarvaduḥkhānām apratīkārapūrvakam

cintāvilāparahitaṁ sā titikśhā nigadyate. 24

śāstrasya guruvākyasya satyabuddhyavadhāraṇam

sā śraddhā kathitā sadbhiryayā vastūpalabhyate. 25

sarvadā sthāpanaṁ buddheḥ śuddhe brahmaṇi sarvadā

tat samādhānam ity uktaṁ na tu cittasya lālanam. 26

ahaṁkārādidehāntān bandhān ajñānakalpitān

svasvarūpāvabodhena moktum icchā mumukśhutā. 27

mandamadhyamarūpāpi vairāgyeṇa śamādinā

prasādena guroḥ seyaṁ pravriddhā sūyate phalam. 28

vairāgyaṁ ca mumukśhutvaṁ tīvraṁ yasya tu vidyate

tasmin nevārthavantaḥ syuḥ phalavantaḥ śamādayaḥ. 29

etayor mandatā yatra viraktatvamumukśhayoḥ

marau salīlavat tatra śamāder bhānamātratā. 30

mokśhakāraṇasāmagryāṁ bhaktir eva garīyasī

svasvarūpānusandhānaṁ bhaktir ity abhidhīyate. 31

svātmatattvānusandhānaṁ bhaktir ity apare jaguḥ

uktasādhanasaṁpannas tattvajijñāsur ātmanaḥ

upasīded guruṁ prājñyaṁ yasmād bandhavimokśhaṇam. 32

śrotriyovrijinokāmahato yo brahmavittamaḥ

brahmaṇy uparataḥ śānto nirindhana ivānalaḥ

ahetukadayāsindhur bandhur ānamatāṁ satām. 33

tam ārādhya guruṁ bhaktyā prahvapraśrayasevanaiḥ

prasannaṁ tam anuprāpya pricchej jñātavyam ātmanaḥ. 34

svāmin namaste natalokabandho

kāruṇyasindho patitaṁ bhavābdhau

mām uddharātmīyakaṭākśhadriśhṭyā

rijvyātikāruṇyasudhābhivriśhṭyā. 35

durvārasaṁsāradavāgnitaptaṁ

dodhūyamānaṁ duradriśhṭavātaiḥ

bhītaṁ prapannaṁ paripāhi mrityoḥ

śaraṇyam anyad yad ahaṁ na jāne. 36

śāntā mahānto nivasanti santo

vasantaval lokahitaṁ carantaḥ

tīrṇāḥ svayaṁ bhīmabhavārṇavaṁ janān

ahetunānyān api tārayantaḥ. 37

ayaṁ svabhāvaḥ svata eva yatpara

śramāpanodapravaṇaṁ mahātmanām

sudhāṁ śureśha svayam arkakarkaśa

prabhābhitaptām avati kśhitiṁ kila. 38

brahmānandarasānubhūtikalitaiḥ pūrtaiḥ suśītair yutaiḥ

yuśhmad vākkalaśoj jhitaiḥ śrutisukhair vākyāmritaiḥ secaya

saṁtaptaṁ bhavatāpadāvadahanajvālābhir enaṁ prabho

dhanyāste bhavadīkśhaṇakśhaṇagateḥ pātrīkritāḥ svīkritāḥ. 39

kathaṁ tareyaṁ bhavasindhum etaṁ

kā vā gatir me katamosty upāyaḥ

jāne na kiñcit kripayāva māṁ prabho

saṁsāraduḥkhakśhatim ātanuśhva. 40

tathā vadantaṁ śaraṇāgataṁ svaṁ

saṁsāradāvānalatāpataptam

nirīkśhya kāruṇyarasārdradriśhṭyā

dadyādabhītiṁ sahasā mahātmā. 41

vidvān sa tasmā upasattim īyuśhe

mumukśhave sādhu yathoktakāriṇe

praśāntacittāya śamānvitāya

tattvopadeśaṁ kripayaiva kuryāt. 42

śrīgurur uvāca

mā bhaiśhṭa vidvaṁ stava nāsty apāyaḥ

saṁsārasindhos taraṇestyupāyaḥ

yenaiva yātā yatayosya pāraṁ

tam eva mārgaṁ tava nirdiśāmi. 43

asty upāyo mahān kaścit saṁsārabhayanāśanaḥ

tena tīrtvā bhavāmbhodhiṁ paramānandam āpsyasi. 44

vedāntārthavicāreṇa jāyate jñānam uttamam

tenātyantikasaṁsāraduḥkhanāśo bhavaty anu. 45

śraddhābhaktidhyānayogān mumukśhoḥ

mukter hetūn vakti sākśhāc chruter gīḥ

yo vā eteśhv eva tiśhṭhaty amuśhya

mokśhovidyākalpitād dehabandhāt. 46

ajñānayogāt paramātmanas tava

hy anātmabandhas tata eva saṁsritiḥ

tayor vivekoditabodhavahniḥ

ajñānakāryaṁ pradahet samūlam. 47

śiśhya uvāca

kripayā śrūyatāṁ svāmin praśnoyaṁ kriyate mayā

yad uttaram ahaṁ śrutvā kritārthaḥ syāṁ bhavanmukhāt. 48

ko nāma bandhaḥ katham eśha āgataḥ

kathaṁ pratiśhṭhāsya kathaṁ vimokśhaḥ

kosāvanātmā paramaḥ ka ātmā

tayor vivekaḥ katham etad ucyatām. 49

śrīgurur uvāca

dhanyosi kritakrityosi pāvita te kulaṁ tvayā

yad avidyābandhamuktyā brahmībhavitum icchasi. 50

riṇamocanakartāraḥ pituḥ santi sutādayaḥ

bandhamocanakartā tu svasmād anyo na kaścana. 51

mastakanyastabhārāder duḥkham anyair nivāryate

kśhudhādikritaduḥkhaṁ tu vinā svena na kenacit. 52

pathyamauśhadhasevā ca kriyate yena rogiṇā

ārogyasiddhir driśhṭāsya nānyānuśhṭhitakarmaṇā. 53

vastusvarūpaṁ sphuṭabodhacakśhuśhā

svenaiva vedyaṁ na tu paṇḍitena

candrasvarūpaṁ nijacakśhuśhaiva

jñātavyam anyair avagamyate kim. 54

avidyākāmakarmādipāśabandhaṁ vimocitum

kaḥ śaknuyād vinātmānaṁ kalpakoṭiśatair api. 55

na yogena na sāṁkhyena karmaṇā no na vidyayā

brahmātmaikatvabodhena mokśhaḥ sidhyati nānyathā. 56

vīṇāyā rūpasaundaryaṁ tantrīvādanasauśhṭhavam

prajārañjanamātraṁ tan na sāmrājyāya kalpate. 57

vāgvaikharī śabdajharī śāstravyākhyān akauśalam

vaiduśhyaṁ viduśhāṁ tadvad bhuktaye na tu muktaye. 58

avijñāte pare tattve śāstrādhītis tu niśhphalā

vijñātepi pare tattve śāstrādhītis tu niśhphalā. 59

śabdajālaṁ mahāraṇyaṁ cittabhramaṇakāraṇam

ataḥ prayatnāj jñātavyaṁ tattvajñais tattvam ātmanaḥ. 60

ajñānasarpadaśhṭasya brahmajñānauśhadhaṁ vinā

kimu vedaiś ca śāstraiś ca kimu mantraiḥ kim auśhadhaiḥ. 61

na gacchati vinā pānaṁ vyādhir auśhadhaśabdataḥ

vināparokśhānubhavaṁ brahmaśabdair na mucyate. 62

akritvā driśyavilayam ajñātvā tattvam ātmanaḥ

brahmaśabdaiḥ kuto muktir uktimātraphalair nriṇām. 63

akritvā śatrusaṁhāram agatvākhilabhūśriyam

rājāham iti śabdān no rājā bhavitum arhati. 64

āptoktiṁ khananaṁ tathopariśilādyutkarśhaṇaṁ svīkritiṁ

nikśhepaḥ samapekśhate na hi bahiḥ śabdais tu nirgacchati

tadvad brahmavid opadeśamananadhyānādibhir labhyate

māyākāryatirohitaṁ svam amalaṁ tattvaṁ na duryuktibhiḥ. 65

tasmāt sarvaprayatnena bhavabandhavimuktaye

svair eva yatnaḥ kartavyo rogādāv iva paṇḍitaiḥ. 66

yas tvayādya kritaḥ praśno varīyāñ chāstravin mataḥ

sūtraprāyo nigūḍhārtho jñātavyaś ca mumukśhubhiḥ. 67

śriṇuśhvāvahito vidvan yan mayā samudīryate

tad etac chravaṇāt sadyo bhavabandhād vimokśhyase. 68

mokśhasya hetuḥ prathamo nigadyate

vairāgyam atyantam anityavastuśhu

tataḥ śamaś cāpi damas titikśhā

nyāsaḥ prasaktākhilakarmaṇāṁ bhriśam. 69

tataḥ śritis tanmananaṁ satattva

dhyānaṁ ciraṁ nityanirantaraṁ muneḥ

tatovikalpaṁ parametya vidvān

ihaiva nirvāṇasukhaṁ samricchati. 70

yad boddhavyaṁ tavedānīmātmānātmavivecanam

tad ucyate mayā samyak śrutvātmany avadhāraya. 71

majjāsthimedaḥpalaraktacarma

tvagāhvayair dhātubhir ebhir anvitam

pādoruvakśhobhujapriśhṭham astakaiḥ

aṅgair upāṅgair upayuktam etat. 72

ahaṁ mameti prathitaṁ śarīraṁ

mohāspadaṁ sthūlam itīryate budhaiḥ

nabhonabhasvaddahanāmbubhūmayaḥ

sūkśhmāṇi bhūtāni bhavanti tāni. 73

parasparāṁśair militāni bhūtvā

sthūlāni ca sthūlaśarīrahetavaḥ

mātrāstadīyā viśhayā bhavanti

śabdādayaḥ pañca sukhāya bhoktuḥ. 74

paraspar'āṁśair militāni bhūtvā

sthūlāni ca sthūlaśarīrahetavaḥ

mātrāstadīyā viśhayā bhavanti

śabd'ādayaḥ pañca sukhāya bhoktuḥ .. 74

ya eśhu mūḍhā viśhayeśhu baddhā

rāgor upāśena sudurdamena

āyānti niryānty adha ūrdhvam uccaiḥ

śabdādibhiḥ pañcabhir eva pañca

pañcatvam āpuḥ svaguṇena baddhāḥ

kuraṅgamātaṅgapataṅgamīna

bhriṅgā naraḥ pañcabhir añcitaḥ kim. 76

dośheṇa tīvro viśhayaḥ kriśhṇasarpaviśhād api

viśhaṁ nihanti bhoktāraṁ draśhṭāraṁ cakśhuśhāpyayam. 77

viśhayāśāmahāpāśādyo vimuktaḥ sudustyajāt

sa eva kalpate muktyai nānyaḥ śhaṭśāstravedy api. 78

āpātavairāgyavato mumukśhūn

bhavābdhi pāraṁ pratiyātum udyatān

āśāgraho majjayatentarāle

nigrihya kaṇṭhe vinivartya vegāt. 79

viśhayākhyagraho yena suvirakty asinā hataḥ

sa gacchati bhavām bhodheḥ pāraṁ pratyūhavarjitaḥ. 80

viśhamaviśhayamārgair gacchatonacchabuddheḥ

pratipadam abhiyāto mrityur apy eśha viddhi

hitasujanagurūktyā gacchataḥ svasya yuktyā

prabhavati phalasiddhiḥ satyam ity eva viddhi. 81

mokśhasya kāṁkśhā yadi vai tavāsti

tyajātidūrād viśhayān viśhaṁ yathā

pīyūśhavat tośhadayākśhamārjava

praśāntidāntīr bhaja nityam ādarāt. 82

anukśhaṇaṁ yatparihritya krityaṁ

anādyavidyākritabandhamokśhaṇam

dehaḥ parārthoyam amuśhya pośhaṇe

yaḥ sajjate sa svam anena hanti. 83

śarīrapośhaṇārthī san ya ātmānaṁ didrikśhati

grāhaṁ dārudhiyā dhritvā nadi tartuṁ sa gacchati. 84

moha eva mahāmrityur mumukśhor vapurādiśhu

moho vinirjito yena sa muktipadam arhati. 85

mohaṁ jahi mahāmrityuṁ dehadārasutādiśhu

yaṁ jitvā munayo yānti tad viśhṇoḥ paramaṁ padam. 86

tvaṅmāṁsarudhirasnāyumedomajjāsthisaṁkulam

pūrṇaṁ mūtrapurīśhābhyāṁ sthūlaṁ nindyam idaṁ vapuḥ. 87

pañcīkritebhyo bhūtebhyaḥ sthūlebhyaḥ pūrvakarmaṇā

samutpannam idaṁ sthūlaṁ bhogāyatanam ātmanaḥ

avasthā jāgaras tasya sthūlārthānubhavo yataḥ. 88

bāhyendriyaiḥ sthūlapadārthasevāṁ

srakcandanastryādivicitrarūpām

karoti jīvaḥ svayam etad ātmanā

tasmāt praśastir vapuśhosya jāgare. 89

sarvāpi bāhyasaṁsāraḥ puruśhasya yad āśrayaḥ

viddhi deham idaṁ sthūlaṁ grihavad grihamedhinaḥ. 90

sthūlasya sambhavajarāmaraṇāni dharmāḥ

sthaulyādayo bahuvidhāḥ śiśutādyavasthāḥ

varṇāśramādiniyamā bahudhāmayāḥ syuḥ

pūjāvamānabahumānamukhā viśeśhāḥ. 91

buddhīndriyāṇi śravaṇaṁ tvagakśhi

ghrāṇaṁ ca jihvā viśhayāvabodhanāt

vākpāṇipādā gudam apy upasthaḥ

karmendriyāṇi pravaṇena karmasu. 92

nigadyatentaḥkaraṇaṁ manodhīḥ

ahaṁkritiś cittam iti svavrittibhiḥ

manas tu saṁkalpavikalpanādibhiḥ

buddhiḥ padārthādhyavasāyadharmataḥ. 93

atrābhimānād aham ity ahaṁkritiḥ

svārthānusandhānaguṇena cittam. 94

prāṇāpānavyānodānasamānā bhavaty asau prāṇaḥ

svayam eva vrittibhedād vikritibhedāt suvarṇasalilādivat. 95

vāgādi pañca śravaṇādi pañca

prāṇādi pañcābhramukhāni pañca

buddhyādy avidyāpi ca kāmakarmaṇī

puryaśhṭakaṁ sūkśhmaśarīram āhuḥ. 96

idaṁ śarīraṁ śriṇu sūkśhmasaṁjñitaṁ

liṅgaṁ tv apañcīkritasambhavam

savāsanaṁ karmaphalānubhāvakaṁ

svājñānatonādir upādhir ātmanaḥ. 97

svapno bhavaty asya vibhaktyavasthā

svamātraśeśheṇa vibhāti yatra

svapne tu buddhiḥ svayam eva jāgrat

kālīnanānāvidhavāsanābhiḥ. 98

kartrādibhāvaṁ pratipadya rājate

yatra svayaṁ bhāti hy ayaṁ parātmā

dhīmātrakopādhir aśeśhasākśhī

na lipyate tat kritakarmaleśaiḥ

yasmād asaṅgas tata eva karmabhiḥ

na lipyate kiñcid upādhinā kritaiḥ. 99

sarvavyāpritikaraṇaṁ liṅgam idaṁ syāccidātmanaḥ puṁsaḥ

vāsyādikam iva takśhṇastenaivātmā bhavaty asaṅgoyam. 100

andhatvamandatvapaṭutvadharmāḥ

sauguṇyavaiguṇyavaśāddhi cakśhuśhaḥ

bādhiryamūkatvamukhās tathaiva

śrotrādidharmā na tu vettur ātmanaḥ. 101

ucchvāsaniḥśvāsavijrimbhaṇakśhut

prasyandanādyutkramaṇādikāḥ kriyāḥ

prāṇādikarmāṇi vadanti tajjñāḥ

prāṇasya dharmāvaśanāpipāse. 102

antaḥkaraṇam eteśhu cakśhurādiśhu varśhmaṇi

aham ity abhimānena tiśhṭhaty ābhāsatejasā. 103

ahaṁkāraḥ sa vijñeyaḥ kartā bhoktābhimāny ayam

sattvādiguṇayogena cāvasthātrayam aśnute. 104

viśhayāṇām ānukūlye sukhī duḥkhī viparyaye

sukhaṁ duḥkhaṁ ca taddharmaḥ sadānandasya nātmanaḥ. 105

ātmārthatvena hi preyān viśhayo na svataḥ priyaḥ

svata eva hi sarveśhām ātmā priyatamo yataḥ

tata ātmā sadānando nāsya duḥkhaṁ kadācana. 106

yat suśhuptau nirviśhaya ātmānandonubhūyate

śrutiḥ pratyakśham aitihyam anumānaṁ ca jāgrati. 107

avyaktanāmnī parameśaśaktiḥ

anādyavidyā triguṇātmikā parā

kāry numeyā sudhiyaiva māyā

yayā jagat sarvam idaṁ prasūyate. 108

san nāpy asan nāpy ubhayātmikā no

bhinnāpy abhinnāpy ubhayātmikā no

sāṅgāpy anaṅgā hy ubhayātmikā no

mahādbhutānirvacanīyarūpā. 109

śuddhādvayabrahmavibhodhanāśyā

sarpabhramo rajjuvivekato yathā

rajastamaḥsattvam iti prasiddhā

guṇāstadīyāḥ prathitaiḥ svakāryaiḥ. 110

vikśhepaśaktī rajasaḥ kriyātmikā

yataḥ pravrittiḥ prasritā purāṇī

rāgādayosyāḥ prabhavanti nityaṁ

duḥkhādayo ye manaso vikārāḥ. 111

kāmaḥ krodho lobhadambhādy asūyā

ahaṁkārerśhyāmatsarādyās tu ghorāḥ

dharmā ete rājasāḥ pumpravrittiḥ

yasmād eśhā tadrajo bandhahetuḥ. 112

eśhāvritir nāma tamoguṇasya

śaktir mayā vastvavabhāsatenyathā

saiśhā nidānaṁ puruśhasya saṁsriteḥ

vikśhepaśakteḥ pravaṇasya hetuḥ. 113

prajñāvān api paṇḍitopi caturopy atyantasūkśhmātmadrig

vyālīḍhas tamasā na vetti bahudhā saṁbodhitopi sphuṭam

bhrāntyāropitam eva sādhu kalayaty ālambate tadguṇān

hantāsau prabalā durantatamasaḥ śaktir mahatyāvritiḥ. 114

abhāvanā vā viparītabhāvanā

asaṁbhāvanā vipratipattir asyāḥ

saṁsargayuktaṁ na vimuñcati dhruvaṁ

vikśhepaśaktiḥ kśhapayaty ajasram. 115

ajñānamālasya jaḍatvanidrā

pramādam ūḍhatvamukhās tamoguṇāḥ

etaiḥ prayukto na hi vetti kiṁcit

nidrāluvat stambhavad eva tiśhṭhati. 116

sattvaṁ viśuddhaṁ jalavat tathāpi

tābhyāṁ militvā saraṇāya kalpate

yatrātmabimbaḥ pratibimbitaḥ san

prakāśayaty arka ivākhilaṁ jaḍam. 117

miśrasya sattvasya bhavanti dharmāḥ

tvam ānitādyā niyamā yamādyāḥ

śraddhā ca bhaktiś ca mumukśhatā ca

daivī ca sampattir asannivrittiḥ. 118

viśuddhasattvasya guṇāḥ prasādaḥ

svātmānubhūtiḥ paramā praśāntiḥ

triptiḥ praharśhaḥ paramātmaniśhṭhā

yayā sadānandarasaṁ samricchati. 119

avyaktam etat triguṇair niruktaṁ

tatkāraṇaṁ nāma śarīram ātmanaḥ

suśhuptir etasya vibhaktyavasthā

pralīnasarvendriyabuddhivrittiḥ. 120

sarvaprakārapramitipraśāntiḥ

bījātmanāvasthitir eva buddheḥ

suśhuptir etasya kila pratītiḥ

kiṁcin na vedmī ti jagatprasiddheḥ. 121

dehendriyaprāṇamanohamādayaḥ

sarve vikārā viśhayāḥ sukhādayaḥ

vyomādibhūtāny akhilaṁ na viśvaṁ

avyaktaparyantam idaṁ hy anātmā. 122

māyā māyākāryaṁ sarvaṁ mahadādidehaparyantam

asad idam anātmatattvaṁ viddhi tvaṁ marumarīcikākalpam. 123

atha te saṁpravakśhyāmi svarūpaṁ paramātmanaḥ

yadvijñāya naro bandhān muktaḥ kaivalyam aśnute. 124

asti kaścit svayaṁ nityam ahaṁpratyayalambanaḥ

avasthātrayasākśhī sanpañcakośavilakśhaṇaḥ. 125

yo vijānāti sakalaṁ jāgratsvapnasuśhuptiśhu

buddhitadvrittisadbhāvam abhāvam aham ity ayam. 126

yaḥ paśyati svayaṁ sarvaṁ yaṁ na paśyati kaścana

yaś cetayati buddhyādi na tad yaṁ cetayaty ayam. 127

yena viśvam idaṁ vyāptaṁ yaṁ na vyāpnoti kiñcana

abhārūpam idaṁ sarvaṁ yaṁ bhāntyam anubhāty ayam. 128

yasya sannidhimātreṇa dehendriyamanodhiyaḥ

viśhayeśhu svakīyeśhu vartante preritā iva. 129

ahaṅkārādidehāntā viśhayāś ca sukhādayaḥ

vedyante ghaṭavad yena nityabodhasvarūpiṇā. 130

eśhontarātmā puruśhaḥ purāṇo

nirantarākhaṇḍasukhānubhūtiḥ

sadaikarūpaḥ pratibodhamātro

yeneśhitā vāgasavaś caranti. 131

atraiva sattvātmani dhīguhāyāṁ

avyākritākāśa uśatprakāśaḥ

ākāśa uccai ravivat prakāśate

svatejasā viśvam idaṁ prakāśayan. 132

jñātā manohaṁkritivikriyāṇāṁ

dehendriyaprāṇakritakriyāṇām

ayognivat tān anuvartamāno

na ceśhṭate no vikaroti kiñcana. 133

na jāyate no mriyate na vardhate

na kśhīyate no vikaroti nityaḥ

vilīyamānepi vapuśhy amuśhmin

na līyate kumbha ivāmbaraṁ svayam. 134

prakritivikritibhinnaḥ śuddhabodhasvabhāvaḥ

sadasad idam aśeśhaṁ bhāsayan nirviśeśhaḥ

vilasati paramātmā jāgradādiśhvavasthā

svaham aham iti sākśhāt sākśhirūpeṇa buddheḥ. 135

niyamitamanasāmuṁ tvaṁ svam ātmānam ātmany

ayam aham iti sākśhād viddhi buddhiprasādāt

janimaraṇataraṁgāpārasaṁsārasindhuṁ

pratara bhava kritārtho brahmarūpeṇa saṁsthaḥ. 136

atrānātmany aham iti matir bandha eśhosya puṁsaḥ

prāptojñānāj jananamaraṇakleśasaṁpātahetuḥ

yenaivāyaṁ vapur idam asatsatyam ity ātmabuddhyā

puśhyaty ukśhaty avati viśhayais tantubhiḥ kośakridvat. 137

atasmiṁstadbuddhiḥ prabhavati vimūḍhasya tamasā

vivekābhāvād vai sphurati bhujage rajjudhiśhaṇā

tatonarthavrāto nipatati samādātur adhikaḥ

tato yosadgrāhaḥ sa hi bhavati bandhaḥ śriṇu sakhe. 138

akhaṇḍanityādvayabodhaśaktyā

sphurantam ātmānam anantavaibhavam

samāvriṇoty āvritiśaktir eśhā

tamomayī rāhur ivārkabimbam. 139

tirobhūte svātmany amalataratejovati pumān

anātmānaṁ mohād aham iti śarīraṁ kalayati

tataḥ kāmakrodhaprabhritibhir amuṁ bandhanaguṇaiḥ

paraṁ vikśhepākhyā rajasa uruśaktir vyathayati. 140

mahāmohagrāhagrasanagalitātmāvagamano

dhiyo nānāvasthāṁ svayam abhinayaṁs tadguṇatayā

apāre saṁsare viśhayaviśhapūre jalanidhau

nimajyonmajyāyaṁ bhramati kumatiḥ kutsitagatiḥ. 141

bhānuprabhāsaṁ janitābhrapaṅktiḥ

bhānuṁ tirodhāya vijrimbhate yathā

ātmoditāhaṁkritir ātmatattvaṁ

tathā tirodhāya vijrimbhate svayam. 142

kavalitadinanārthe durdine sāndrameghaiḥ

vyathayati himajhaṁjhāvāyur ugro yathaitān

aviratatamasātmany āvrite mūḍhabuddhiṁ

kśhapayati bahuduḥkhais tīvravikśhepaśaktiḥ. 143

etābhyām eva śaktibhyāṁ bandhaḥ puṁsaḥ samāgataḥ

yābhyāṁ vimohito dehaṁ matvātmānaṁ bhramaty ayam. 144

bījaṁ saṁsritibhūmijasya tu tamo dehātmadhīr aṅkuro

rāgaḥ pallavam ambu karma tu vapuḥ skandhosavaḥ śākhikāḥ

agrāṇīndriyasaṁhatiś ca viśhayāḥ puśhpāṇi duḥkhaṁ phalaṁ

nānākarmasamudbhavaṁ bahuvidhaṁ bhoktātra jīvaḥ khagaḥ. 145

ajñānamūloyam anātmabandho

naisargikonādir ananta īritaḥ

janmāpyayavyādhijarādiduḥkha

pravāhapātaṁ janayaty amuśhya. 146

nāstrair na śastrair anilena vahninā

chettuṁ na śakyo na ca karmakoṭibhiḥ

vivekavijñānamahāsinā vinā

dhātuḥ prasādena śitena mañjunā. 147

śrutipramāṇaikamateḥ svadharma

niśhṭhā tayaivātmaviśuddhir asya

viśuddhabuddheḥ paramātmavedanaṁ

tenaiva saṁsārasamūlanāśaḥ. 148

kośair annamayād yaiḥ pañcabhir ātmā na saṁvrito bhāti

nijaśaktisamutpannaiḥ śaivālapaṭalair ivāmbu vāpīstham. 149

tac chaivālāpanaye samyak salilaṁ pratīyate śuddham

triśhṇāsantāpaharaṁ sadyaḥ saukhyapradaṁ paraṁ puṁsaḥ. 150

pañcānām api kośānām apavāde vibhāty ayaṁ śuddhaḥ

nityānandaikarasaḥ pratyagrūpaḥ paraḥ svayaṁ jyotiḥ. 151

ātmānātmavivekaḥ kartavyo bandhamuktaye viduśhā

tenaivānandī bhavati svaṁ vijñāya saccidānandam. 152

muñjādiśhīkām iva driśyavargāt

pratyañcam ātmānam asaṅgam akriyam

vivicya tatra pravilāpya sarvaṁ

tad ātmanā tiśhṭhati yaḥ sa muktaḥ. 153

dehoyam annabhavanonnamayas tu kośaḥ

cānnena jīvati vinaśyati tadvihīnaḥ

tvakcarmamāṁsarudhirāsthipurīśharāśiḥ

nāyaṁ svayaṁ bhavitum arhati nityaśuddhaḥ. 154

pūrvaṁ janer adhimriter api nāyam asti

jātakśhaṇaḥ kśhaṇaguṇoniyatasvabhāvaḥ

naiko jaḍaś ca ghaṭavat paridriśyamānaḥ

svātmā kathaṁ bhavati bhāvavikāravettā. 155

pāṇipādādimāndeho nātmā vyaṅgepi jīvanāt

tattacchakter anāśāc ca na niyamyo niyāmakaḥ. 156

dehataddharmatatkarmatadavasthādisākśhiṇaḥ

sata eva svataḥ siddhaṁ tadvailakśhaṇyam ātmanaḥ. 157

śalyarāśir māṁsalipto malapūrṇotikaśmalaḥ

kathaṁ bhaved ayaṁ vettā svayam etad vilakśhaṇaḥ. 158

tvaṅmāṁsamedosthipurīśharāśāv

ahaṁ matiṁ mūḍhajanaḥ karoti

vilakśhaṇaṁ vetti vicāraśīlo

nijasvarūpaṁ paramārthabhūtam. 159

dehoham ity eva jaḍasya buddhiḥ

dehe ca jīve viduśhas tv ahaṁdhīḥ

vivekavijñānavato mahātmano

brahmāham ity eva matiḥ sadātmani. 160

atrātmabuddhiṁ tyaja mūḍhabuddhe

tvaṅmāṁsamedosthipurīśharāśau

sarvātmani brahmaṇi nirvikalpe

kuruśhva śāntiṁ paramāṁ bhajasva. 161

dehendriyādāv asati bhramoditāṁ

vidvān ahaṁ tāṁ na jahāti yāvat

tāvan na tasyāsti vimuktivārtāpy

astv eśha vedāntanayāntadarśī. 162

chāyāśarīre pratibimbagātre

yat svapnadehe hridi kalpitāṅge

yathātmabuddhis tava nāsti kācij

jīvaccharīre ca tathaiva māstu. 163

dehātmadhīr eva nriṇām asaddhiyāṁ

janmādiduḥkhaprabhavasya bījam

yatas tatas tvaṁ jahi tāṁ prayatnāt

tyakte tu citte na punar bhavāśā. 164

karmendriyaiḥ pañcabhir añcitoyaṁ

prāṇo bhavet prāṇamayas tu kośaḥ.

yenātmavān annamayonupūrṇaḥ

pravartatesau sakalakriyāsu. 165

naivātmāpi prāṇamayo vāyuvikāro

gantāgantā vāyuvad antarbahireśhaḥ

yasmāt kiñcit kvāpi na vettīśhṭam aniśhṭaṁ

svaṁ vānyaṁ vā kiñcana nityaṁ paratantraḥ. 166

jñānendriyāṇi ca manaś ca manomayaḥ syāt

kośo mamāham iti vastuvikalpahetuḥ

saṁjñādibhedakalanākalito balīyāṁs

tatpūrvakośam abhipūrya vijrimbhate yaḥ. 167

pañcendriyaiḥ pañcabhir eva hotribhiḥ

pracīyamāno viśhayājyadhārayā

jājvalyamāno bahuvāsanendhanaiḥ

manomayāgnir dahati prapañcam. 168

na hy asty avidyā manasotiriktā

mano hy avidyā bhavabandhahetuḥ

tasmin vinaśhṭe sakalaṁ vinaśhṭaṁ

vijrimbhitesmin sakalaṁ vijrimbhate. 169

svapnerthaśūnye srijati svaśaktyā

bhoktrādiviśvaṁ mana eva sarvam

tathaiva jāgraty api no viśeśhaḥ

tat sarvam etan manaso vijrimbhaṇam. 170

suśhuptikāle manasi pralīne

naivāsti kiñcit sakalaprasiddheḥ

ato manaḥkalpit eva puṁsaḥ

saṁsāra etasya na vastutosti. 171

vāyunānīyate medhaḥ punas tenaiva nīyate

manasā kalpyate bandho mokśhas tenaiva kalpyate. 172

dehādisarvaviśhaye parikalpya rāgaṁ

badhnāti tena puruśhaṁ paśuvad guṇena

vairasya matra viśhavat suvidhāya paścād

tasmān manaḥ kāraṇam asya jantoḥ

bandhasya mokśhasya ca vā vidhāne

bandhasya hetur malinaṁ rajoguṇaiḥ

mokśhasya śuddhaṁ virajastamaskam. 174

vivekavairāgyaguṇātirekāc

chuddhatvam āsādya mano vimuktyai

bhavatyato buddhimato mumukśhoḥ

tābhyāṁ driḍhābhyāṁ bhavitavyam agre. 175

mano nāma mahāvyāghro viśhayāraṇyabhūmiśhu

caraty atra na gacchantu sādhavo ye mumukśhavaḥ. 176

manaḥ prasūte viśhayān aśeśhān

sthūlātmanā sūkśhmatayā ca bhoktuḥ

śarīravarṇāśramajātibhedān

guṇakriyāhetuphalāni nityam. 177

asaṁgacidrūpam amuṁ vimohya

dehendriyaprāṇaguṇair nibaddhya

ahaṁmameti bhramayaty ajasraṁ

manaḥ svakrityeśhu phalopabhuktiśhu. 178

adhyāsadośhāt puruśhasya saṁsritiḥ

adhyāsabandhas tv amunaiva kalpitaḥ

rajastamodośhavatovivekino

janmādiduḥkhasya nidānam etat. 179

ataḥ prāhur manovidyāṁ paṇḍitās tattvadarśinaḥ

yenaiva bhrāmyate viśvaṁ vāyunevābhramaṇḍalam. 180

tanmanaḥśodhanaṁ kāryaṁ prayatnena mumukśhuṇā

viśuddhe sati caitasmin muktiḥ karaphalāyate. 181

mokśhaikasaktyā viśhayeśhu rāgaṁ

nirmūlya saṁnyasya ca sarvakarma

sacchaddhayā yaḥ śravaṇādiniśhṭho

rajaḥsvabhāvaṁ sa dhunoti buddheḥ. 182

manomayo nāpi bhavet parātmā

hy ādyantavattvāt pariṇāmibhāvāt

duḥkhātmakatvād viśhayatvahetoḥ

draśhṭā hi driśyātmatayā na driśhṭaḥ. 183

buddhir buddhīndriyaiḥ sārdhaṁ savrittiḥ kartrilakśhaṇaḥ

vijñānamayakośaḥ syāt puṁsaḥ saṁsārakāraṇam. 184

anuvrajac citpratibimbaśaktiḥ

vijñānasaṁjñaḥ prakriter vikāraḥ

jñānakriyāvān aham ity ajasraṁ

dehendriyādiśhv abhimanyate bhriśam. 185

anādikāloyam ahaṁsvabhāvo

jīvaḥ samastavyavahāravoḍhā

karoti karmāṇy api pūrvavāsanaḥ

puṇyāny apuṇyāni ca tatphalāni. 186

bhuṅkte vicitrāsv api yoniśhu vrajan

nāyāti niryāty adha ūrdhvam eśhaḥ

asyaiva vijñānamayasya jāgrat

svapnādyavasthāḥ sukhaduḥkhabhogaḥ. 187

dehādiniśhṭhāśramadharmakarma

guṇābhimānaḥ satataṁ mameti

vijñānakośoyam atiprakāśaḥ

prakriśhṭasānnidhyavaśāt parātmanaḥ

ato bhavaty eśha upādhir asya

yad ātmadhīḥ saṁsarati bhrameṇa. 188

yoyaṁ vijñānamayaḥ prāṇeśhu hridi sphuraty ayaṁ jyotiḥ

kūṭasthaḥ sann ātmā kartā bhoktā bhavaty upādhisthaḥ. 189

svayaṁ paricchedam upetya buddheḥ

tādātmyadośheṇa paraṁ mriśhātmanaḥ

sarvātmakaḥ sann api vīkśhate svayaṁ

svataḥ prithaktvena mrido ghaṭān iva. 190

upādhisambandhavaśāt parātmā

hy upādhidharmānanubhāti tadguṇaḥ

ayovikārānavikārivahnivat

sadaikarūpopi paraḥ svabhāvāt. 191

śiśhya uvāca

bhrameṇāpy anyathā vāstu jīvabhāvaḥ parātmanaḥ

tadupādher anāditvān nānāder nāśa iśhyate. 192

atosya jīvabhāvopi nityā bhavati saṁsritiḥ

na nivarteta tanmokśhaḥ kathaṁ me śrīguro vada. 193

śrīgurur uvāca

samyak priśhṭaṁ tvayā vidvan sāvadhānena tac chriṇu

prāmāṇikī na bhavati bhrāntyā mohitakalpanā. 194

bhrāntiṁ vinā tv asaṅgasya niśhkriyasya nirākriteḥ

na ghaṭet ārthasambandho nabhaso nīlatādivat. 195

svasya draśhṭur nirguṇasyākriyasya

pratyagbodhānandarūpasya buddheḥ

bhrāntyā prāpto jīvabhāvo na satyo

mohāpāye nāsty avastusvabhāvāt. 196

yāvad bhrāntis tāvad evāsya sattā

mithyājñānoj jrimbhitasya pramādāt

rajjvāṁ sarpo bhrāntikālīna eva

anāditvam avidyāyāḥ kāryasyāpi tatheśhyate

utpannāyāṁ tu vidyāyām āvidyakamanādy api. 198

prabodhe svapnavat sarvaṁ sahamūlaṁ vinaśyati

anādy apīdaṁ no nityaṁ prāgabhāva iva sphuṭam. 199

anāder api vidhvaṁsaḥ prāgabhāvasya vīkśhitaḥ

yadbuddhyupādhisambandhāt parikalpitam ātmani. 200

jīvatvaṁ na tatonyas tu svarūpeṇa vilakśhaṇaḥ

sambandhas tv ātmano buddhyā mithyājñānapuraḥsaraḥ. 201

vinivrittir bhavet tasya samyag jñānena nānyathā

brahmātmaikatvavijñānaṁ samyag jñānaṁ śruter matam. 202

tadātmānātmanoḥ samyag vivekenaiva sidhyati

tato vivekaḥ kartavyaḥ pratyag ātmasadātmanoḥ. 203

jalaṁ paṁkavad atyantaṁ paṁkāpāye jalaṁ sphuṭam

yathā bhāti tathātmāpi dośhābhāve sphuṭaprabhaḥ. 204

asannivrittau tu sadātmanā sphuṭaṁ

pratītir etasya bhavet pratīcaḥ

tato nirāsaḥ karaṇīya eva

sadātmanaḥ sādhvahamādivastunaḥ. 205

ato nāyaṁ parātmā syād vijñānamayaśabdabhāk

vikāritvāj jaḍatvāc ca paricchinnatvahetutaḥ

driśyatvād vyabhicāritvān nānityo nitya iśhyate. 206

ānandapratibimbacumbitatanur vrittis tamojrimbhitā

syād ānandamayaḥ priyādiguṇakaḥ sveśhṭārthalābhodayaḥ

puṇyasyānubhave vibhāti kritināmānandarūpaḥ svayaṁ

sarvo nandati yatra sādhu tanubhrinmātraḥ prayatnaṁ vinā. 207

ānandamayakośasya suśhuptau sphūrtir utkaṭā

svapnajāgarayor īśhad iśhṭasaṁdarśanā vinā. 208

naivāyam ānandamayaḥ parātmā

sopādhikatvāt prakriter vikārāt

kāryatvahetoḥ sukritakriyāyā

vikārasaṁghātasamāhitatvāt. 209

pañcānām api kośānāṁ niśhedhe yuktitaḥ śruteḥ

tanniśhedhāvadhi sākśhī bodharūpovaśiśhyate. 210

yoyam ātmā svayaṁjyotiḥ pañcakośavilakśhaṇaḥ

avasthātrayasākśhī sannirvikāro nirañjanaḥ

sadānandaḥ sa vijñeyaḥ svātmatvena vipaścitā. 211

śiśhya uvāca

mithyātvena niśhiddheśhu kośeśhv eteśhu pañcasu

sarvābhāvaṁ vinā kiñcin na paśyāmy atra he guro

vijñeyaṁ kimu vastv asti svātmanātmavipaścitā. 212

śrīgurur uvāca

satyamuktaṁ tvayā vidan nipuṇosi vicāraṇe

ahamādivikārās te tadabhāvoyam apy anu. 213

sarve yenānubhūyante yaḥ svayaṁ nānubhūyate

tam ātmānaṁ veditāraṁ viddi buddhyā susūkśhmayā. 214

tatsākśhikaṁ bhavet tattad yadyad yenānubhūyate

kasyāpy ananubhūtārthe sākśhitvaṁ nopayujyate. 215

asau svasākśhiko bhāvo yataḥ svenānubhūyate

ataḥ paraṁ svayaṁ sākśhāt pratyagātmā na cetaraḥ. 216

jāgrat svapnasuśhuptiśhu sphuṭataraṁ yosau samujjrimbhate

pratyagrūpatayā sadāham aham ity antaḥ sphuran naikadhā

nānākāravikārabhāgina imān paśyann ahaṁdhīmukhān

nityānandacidātmanā sphurati taṁ viddhi svam etaṁ hridi. 217

ghaṭodake bimbitamarkabimbam

ālokya mūḍho ravim eva manyate

tathā cidābhāsam upādhisaṁsthaṁ

bhrāntyāham ity eva jaḍobhimanyate. 218

ghaṭaṁ jalaṁ tadgatamarkabimbaṁ

vihāya sarvaṁ vinirīkśhyaterkaḥ

taṭastha etat tritayāvabhāsakaḥ

svayaṁprakāśo viduśhā yathā tathā. 219

dehaṁ dhiyaṁ citpratibimbam evaṁ

visrijya buddhau nihitaṁ guhāyām

draśhṭāram ātmānam akhaṇḍabodhaṁ

sarvaprakāśaṁ sadasadvilakśhaṇam. 220

nityaṁ vibhuṁ sarvagataṁ susūkśhmaṁ

antarbahiḥśūnyam ananyam ātmanaḥ

vijñāya samyaṅ nijarūpam etat

pumān vipāpmā virajo vimrityuḥ. 221

viśoka ānandaghano vipaścit

svayaṁ kutaścin na bibheti kaścit

nānyosti panthā bhavabandhamukteḥ

vinā svatattvāvagamaṁ mumukśhoḥ. 222

brahmābhinnatvavijñānaṁ bhavamokśhasya kāraṇam

yenādvitīyam ānandaṁ brahma sampadyate budhaiḥ. 223

brahmabhūtas tu saṁsrityai vidvān nāvartate punaḥ

vijñātavyam ataḥ samyagbrahmābhinnatvam ātmanaḥ. 224

satyaṁ jñānam anantaṁ brahma viśuddhaṁ paraṁ svataḥ siddham

nityānandaikarasaṁ pratyagabhinnaṁ nirantaraṁ jayati. 225

sad idaṁ paramādvaitaṁ svasmād anyasya vastunobhāvāt

na hy anyad asti kiñcit samyak paramārthatattvabodhadaśāyām. 226

yad idaṁ sakalaṁ viśvaṁ nānārūpaṁ pratītam ajñānāt

tat sarvaṁ brahmaiva pratyastāśeśhabhāvanādośham. 227

mritkāryabhūtopi mrido na bhinnaḥ

kumbhosti sarvatra tu mritsvarūpāt

na kumbharūpaṁ prithag asti kumbhaḥ

kuto mriśhā kalpitanāmamātraḥ. 228

kenāpi mridbhinnatayā svarūpaṁ

ghaṭasya saṁdarśayituṁ na śakyate

ato ghaṭaḥ kalpita eva mohāt

mrideva satyaṁ paramārthabhūtam. 229

sadbrahmakāryaṁ sakalaṁ sad evaṁ

tanmātram etan na tatonyad asti

astīti yo vakti na tasya moho

vinirgato nidritavat prajalpaḥ. 230

brahmaivedaṁ viśvam ity eva vāṇī

śrautī brūtetharvaniśhṭhā variśhṭhā

tasmād etad brahmamātraṁ hi viśvaṁ

nādhiśhṭhānād bhinnatāropitasya. 231

satyaṁ yadi syāj jagad etad ātmano

na tattvahānir nigamāpramāṇatā

asaty avāditvam apīśituḥ syād

naitat trayaṁ sādhu hitaṁ mahātmanām. 232

īśvaro vastutattvajño na cāhaṁ teśhv avasthitaḥ

na ca matsthāni bhūtānīty evam eva vyacīklripat. 233

yadi satyaṁ bhaved viśvaṁ suśhuptām upalabhyatām

yan nopalabhyate kiñcid atosatsvapnavan mriśhā. 234

ataḥ prithaṅ nāsti jagat parātmanaḥ

prithak pratītis tu mriśhā guṇādivat

āropitasyāsti kim arthavattā

dhiśhṭhānam ābhāti tathā bhrameṇa. 235

bhrāntasya yadyad bhramataḥ pratītaṁ

brāhmaiva tattad rajataṁ hi śuktiḥ

idaṁ tayā brahma sadaiva rūpyate

tv āropitaṁ brahmaṇi nāmamātram. 236

ataḥ paraṁ brahma sadadvitīyaṁ

viśuddhavijñānaghanaṁ nirañjanam

prāśāntam ādyantavihīnam akriyaṁ

nirantarānandarasasvarūpam. 237

nirastamāyākritasarvabhedaṁ

nityaṁ sukhaṁ niśhkalam aprameyam

arūpam avyaktam anākhyam avyayaṁ

jyotiḥ svayaṁ kiñcid idaṁ cakāsti. 238

jñātrijñeyajñānaśūnyam anantaṁ nirvikalpakam

kevalākhaṇḍacinmātraṁ paraṁ tattvaṁ vidur budhāḥ. 239

aheyam anupādeyaṁ manovācām agocaram

aprameyam anādyantaṁ brahma pūrṇam ahaṁ mahaḥ. 240

tattvaṁ padābhyām abhidhīyamānayoḥ

brahmātmanoḥ śodhitayor yadīttham

śrutyā tayos tattvam asīti samyag

ekatvam eva pratipādyate muhuḥ. 241

ekyaṁ tayor lakśhitayor na vācyayoḥ

nigadyatenyonyaviruddhadharmiṇoḥ

khadyotabhānvor iva rājabhrityayoḥ

kūpāmburāśyoḥ paramāṇumervoḥ. 242

tayor virodhoyam upādhikalpito

na vāstavaḥ kaścid upādhir eśhaḥ

īśasya māyā mahadādikāraṇaṁ

jīvasya kāryaṁ śriṇu pañcakośam. 243

etāv upādhī parajīvayos tayoḥ

samyaṅnirāse na paro na jīvaḥ

rājyaṁ narendrasya bhaṭasya kheṭakḥ

tayor apohe na bhaṭo na rājā. 244

athāta ādeśa iti śrutiḥ svayaṁ

niśhedhati brahmaṇi kalpitaṁ dvayam

śrutipramāṇānugrihītabodhāt

tayor nirāsaḥ karaṇīya eva. 245

nedaṁ nedaṁ kalpitatvān na satyaṁ

rajjudriśhṭavyālavat svapnavac ca

itthaṁ driśyaṁ sādhuyuktyā vyapohya

jñeyaḥ paścād ekabhāvastayor yaḥ. 246

tatas tu tau lakśhaṇayā sulakśhyau

tayor akhaṇḍaikarasatvasiddhaye

nālaṁ jahatyā na tathājahatyā

kin tūbhayārthātmikayaiva bhāvyam. 247

sa devadattoyam itīha caikatā

viruddhadharmāṁśam apāsya kathyate

yathā tathā tattvam asītivākye

viruddhadharmān ubhayatra hitvā. 248

saṁlakśhya cinmātratayā sadātmanoḥ

akhaṇḍabhāvaḥ paricīyate budhaiḥ

evaṁ mahāvākyaśatena kathyate

brahmātmanor aikyam akhaṇḍabhāvaḥ. 249

asthūlam ity etad asannirasya

siddhaṁ svato vyomavad apratarkyam

ato mriśhāmātram idaṁ pratītaṁ

jahīhi yat svātmatayā grihītam

brahmāham ity eva viśuddhabuddhyā

viddhi svam ātmānam akhaṇḍabodham. 250

mritkāryaṁ sakalaṁ ghaṭādi satataṁ mrinmātram evāhitaṁ

tadvat sajjanitaṁ sadātmakam idaṁ sanmātram evākhilam

yasmān nāsti sataḥ paraṁ kim api tatsatyaṁ sa ātmā svayaṁ

tasmāt tat tvam asi praśāntam amalaṁ brahmādvayaṁ yatparam. 251

nidrākalpitadeśakālaviśhayajñātrādi sarvaṁ yathā

mithyā tadvad ihāpi jāgrati jagatsvājñānakāryatvataḥ

yasmād evam idaṁ śarīrakaraṇaprāṇāhamādy apy asat

tasmāt tat tvam asi praśāntam amalaṁ brahmādvayaṁ yatparam. 252

yatra bhrāntyā kalpita tad viveke

tattanmātraṁ naiva tasmād vibhinnam

svapne naśhṭaṁ svapnaviśvaṁ vicitraṁ

svasmādbhinnaṁ kin nu driśhṭaṁ prabodhe. 253

jātinītikulagotradūragaṁ

nāmarūpaguṇadośhavarjitam

deśakālaviśhayātivarti yad

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 254

yatparaṁ sakalavāgagocaraṁ

gocaraṁ vimalabodhacakśhuśhaḥ

śuddhacidghanam anādi vastu yad

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 255

śhaḍbhir ūrmibhir ayogi yogihrid

bhāvitaṁ na karaṇair vibhāvitam

buddhyavedyamanavad yam asti yad

bhrāntikalpitajagat kalāśrayaṁ

svāśrayaṁ ca sadasadvilakśhaṇam

niśhkalaṁ nirupamānavaddhi yad

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 257

janmavriddhipariṇatyapakśhaya

vyādhināśanavihīnam avyayam

viśvasriśhṭyav avighātakāraṇaṁ

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 258

astabhedam anapāstalakśhaṇaṁ

nistaraṅgajalarāśiniścalam

nityam uktam avibhaktamūrti yad

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 259

ekam eva sad anekakāraṇaṁ

kāraṇāntaranirāsyakāraṇam

kāryakāraṇavilakśhaṇaṁ svayaṁ

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 260

nirvikalpakam analpam akśharaṁ

yat kśharākśharavilakśhaṇaṁ param

nityam avyayasukhaṁ nirañjanaṁ

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 261

yad vibhāti sad anekadhā bhramāt

nāmarūpaguṇavikriyātmanā

hemavat svayam avikriyaṁ sadā

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 262

yac cakāsty anaparaṁ parātparaṁ

pratyagekarasam ātmalakśhaṇam

satyacitsukham anantam avyayaṁ

brahma tat tvam asi bhāvayātmani. 263

uktam artham imam ātmani svayaṁ

bhāvayet prathitayuktibhir dhiyā

saṁśayādirahitaṁ karāmbuvat

tena tattvanigamo bhaviśhyati. 264

sambodhamātraṁ pariśuddhatattvaṁ

vijñāya saṁghe nripavac ca sainye

tadāśrayaḥ svātmani sarvadā sthito

vilāpaya brahmaṇi viśvajātam. 265

buddhau guhāyāṁ sadasadvilakśhaṇaṁ

brahmāsti satyaṁ param advitīyam

tadātmanā yotra vased guhāyāṁ

punar na tasyāṅgaguhāpraveśaḥ. 266

jñāte vastuny api balavatī vāsanānādir eśhā

kartā bhoktāpy aham iti driḍhā yāsya saṁsārahetuḥ

pratyagdriśhṭyātmani nivasatā sāpaneyā prayatnāt

muktiṁ prāhus tad iha munayo vāsanātānavaṁ yat. 267

ahaṁ mameti yo bhāvo dehākśhādāv anātmani

adhyāsoyaṁ nirastavyo viduśhā svātmaniśhṭhayā. 268

jñātvā svaṁ pratyagātmānaṁ buddhitadvrittisākśhiṇam

soham ity eva sadvrittyānātmany ātmamatiṁ jahi. 269

lokānuvartanaṁ tyaktvā tyaktvā dehānuvartanam

śāstrānuvartanaṁ tyaktvā svādhyāsāpanayaṁ kuru. 270

lokavāsanayā jantoḥ śāstravāsanayāpi ca

dehavāsanayā jñānaṁ yathāvan naiva jāyate. 271

saṁsārakārāgrihamokśham icchoḥ

ayomayaṁ pādanibandhaśriṁkhalam

vadanti tajjñāḥ paṭu vāsanātrayaṁ

yosmād vimuktaḥ samupaiti muktim. 272

jalādisaṁsargavaśāt prabhūta

durgandhadhūtāgarudivyavāsanā

saṁgharśhaṇenaiva vibhāti samyag

vidhūyamāne sati bāhyagandhe. 273

antaḥśritānantadūrantavāsanā

dhūlīviliptā paramātmavāsanā

prajñātisaṁgharśhaṇato viśuddhā

pratīyate candanagandhavat sphuṭam. 274

anātmavāsanājālais tirobhūtātmavāsanā

nityātmaniśhṭhayā teśhāṁ nāśe bhāti svayaṁ sphuṭam. 275

yathā yathā pratyag avasthitaṁ manaḥ

tathā tathā muñcati bāhyavāsanām

niḥśeśhamokśhe sati vāsanānāṁ

ātmānubhūtiḥ pratibandhaśūnyā. 276

svātmany eva sadā sthitvā mano naśyati yoginaḥ

vāsanānāṁ kśhayaś cātaḥ svādhyāsāpanayaṁ kuru. 277

tamo dvābhyāṁ rajaḥ sattvāt sattvaṁ śuddhena naśyati

tasmāt sattvam avaśhṭabhya svādhyāsāpanayaṁ kuru. 278

prārabdhaṁ puśhyati vapur iti niścitya niścalaḥ

dhairyam ālambya yatnena svādhyāsāpanayaṁ kuru. 279

nāhaṁ jīvaḥ paraṁ brahmety atad vyāvrittipūrvakam

vāsanāvegataḥ prāptasvādhyāsāpanayaṁ kuru. 280

śrutyā yuktyā svānubhūtyā jñātvā sārvātmyam ātmanaḥ

kvacid ābhāsataḥ prāptasvādhyāsāpanayaṁ kuru. 281

anādānavisargābhyāmīśhan nāsti kriyā muneḥ

tad ekaniśhṭhayā nityaṁ svādhyāsāpanayaṁ kuru. 282

tat tvam asyādivākyotthabrahmātmaikatvabodhataḥ

brahmaṇy ātmatvad ārḍhyāya svādhyāsāpanayaṁ kuru. 283

ahaṁbhāvasya dehesmin niḥśeśhavilayāvadhi

sāvadhānena yuktātmā svādhyāsāpanayaṁ kuru. 284

pratītir jīvajagatoḥ svapnavad bhāti yāvatā

tāvan nirantaraṁ vidvan svādhyāsāpanayaṁ kuru. 285

nidrāyā lokavārtāyāḥ śabdāder api vismriteḥ

kvacin nāvasaraṁ dattvā cintayātmānam ātmani. 286

mātāpitror malodbhūtaṁ malamāṁsamayaṁ vapuḥ

tyaktvā cāṇḍālavad dūraṁ brahmī bhūya kritī bhava. 287

ghaṭākāśaṁ mahākāśa ivātmānaṁ parātmani

vilāpyākhaṇḍabhāvena tūśhṇī bhava sadā mune. 288

svaprakāśam adhiśhṭhānaṁ svayaṁ bhūya sadātmanā

brahmāṇḍam api piṇḍāṇḍaṁ tyajyatāṁ malabhāṇḍavat. 289

cidātmani sadānande dehārūḍhām ahaṁdhiyam

niveśya liṅgam utsrijya kevalo bhava sarvadā. 290

yatraiśha jagadābhāso darpaṇāntaḥ puraṁ yathā

tad brahmāham iti jñātvā kritakrityo bhaviśhyasi. 291

yat satyabhūtaṁ nijarūpam ādyaṁ

cidadvayānandam arūpam akriyam

tad etya mithyāvapur utsrijeta

śailūśhavad veśham upāttam ātmanaḥ. 292

sarvātmanā driśyam idaṁ mriśhaiva

naivāham arthaḥ kśhaṇikatvadarśanāt

jānāmy ahaṁ sarvam iti pratītiḥ

kutoham ādeḥ kśhaṇikasya sidhyet. 293

ahaṁpadārthas tv ahamādisākśhī

nityaṁ suśhuptāv api bhāvadarśanāt

brūte hy ajo nitya iti śrutiḥ svayaṁ

tat pratyagātmā sadasadvilakśhaṇaḥ. 294

vikāriṇāṁ sarvavikāravettā

nityāvikāro bhavituṁ samarhati

manorathasvapnasuśhuptiśhu sphuṭaṁ

punaḥ punar driśhṭam asattvam etayoḥ. 295

atobhimānaṁ tyaja māṁsapiṇḍe

piṇḍābhimāniny api buddhikalpite

kālatrayābādhyam akhaṇḍabodhaṁ

jñātvā svam ātmānam upaihi śāntim. 296

tyajābhimānaṁ kulagotranāma

rūpāśrameśhv ārdraśav āśriteśhu

liṅgasya dharmān api kartritādiṁs

tyaktā bhavākhaṇḍasukhasvarūpaḥ. 297

santy anye pratibandhāḥ puṁsaḥ saṁsārahetavo driśhṭāḥ

teśhām evaṁ mūlaṁ prathamavikāro bhavaty ahaṁkāraḥ. 298

yāvat syāt svasya sambandhohaṁkāreṇa durātmanā

tāvan na leśam ātrāpi muktivārtā vilakśhaṇā. 299

ahaṁkāragrahān muktaḥ svarūpam upapadyate

candravad vimalaḥ pūrṇaḥ sadānandaḥ svayaṁprabhaḥ. 300

yo vā pure soham iti pratīto

buddhyā praklriptas tamasātimūḍhayā

tasyaiva niḥśeśhatayā vināśe

brahmātmabhāvaḥ pratibandhaśūnyaḥ. 301

brahmānandanidhir mahābalavatāhaṁkāraghorāhinā

saṁveśhṭy ātmani rakśhyate guṇamayaiś caṇḍes tribhir mastakaiḥ

vijñānākhyamahāsinā śrutimatā vicchidya śīrśhatrayaṁ

nirmūlyāhim imaṁ nidhiṁ sukhakaraṁ dhīronubhoktuṁ kśhamaḥ. 302

yāvad vā yat kiñcid viśhadośhasphūrtir asti ced dehe

katham ārogyāya bhavet tadvad ahantāpi yogino muktyai. 303

ahamotyantanivrittyā tatkritanānāvikalpasaṁhrityā

pratyaktattvavivekād idam aham asmīti vindate tattvam. 304

ahaṁkāre kartary aham iti matiṁ muñca sahasā

vikārātmany ātmapratiphalajuśhi svasthitimuśhi

yad adhyāsāt prāptā janimritijarāduḥkhabahulā

pratīcaś cinmūrtes tava sukhatanoḥ saṁsritir iyam. 305

sadaikarūpasya cidātmano vibhor

ānandamūrter anavadyakīrteḥ

naivānyathā kv āpy avikāriṇas te

vināham adhyāsam amuśhya saṁsritiḥ. 306

tasmād ahaṁkāram imaṁ svaśatruṁ

bhoktur gale kaṇṭakavat pratītam

vicchidya vijñānamahāsinā sphuṭaṁ

bhuṅkśhvātmasāmrājyasukhaṁ yatheśhṭam. 307

tatohamāder vinivartya vrittiṁ

saṁtyaktarāgaḥ paramārthalābhāt

tūśhṇīṁ samāssvātmasukhānubhūtyā

pūrṇātmanā brahmaṇi nirvikalpaḥ. 308

samūlakrittopi mahānahaṁ punar

vyullekhitaḥ syād yadi cetasā kśhaṇam

saṁjīvya vikśhepaśataṁ karoti

nabhas vatā prāvriśhi vārido yathā. 309

nigrihya śatror ahamovakāśaḥ

kvacin na deyo viśhayānucintayā

sa eva saṁjīvanahetur asya

prakśhīṇajambīrataror ivāmbu. 310

dehātmanā saṁsthita eva kāmī

vilakśhaṇaḥ kāmayitā kathaṁ syāt

atorthasandhānaparatvam eva

bhedaprasaktyā bhavabandhahetuḥ. 311

kāryapravardhanād bījapravriddhiḥ paridriśyate

kāryanāśādbījanāśas tasmāt kāryaṁ nirodhayet. 312

vāsanāvriddhitaḥ kāryaṁ kāryavriddhyā ca vāsanā

vardhate sarvathā puṁsaḥ saṁsāro na nivartate. 313

saṁsārabandhavicchittyaitad dvayaṁ pradahed yatiḥ

vāsanāvriddhir etābhyāṁ cintayā kriyayā bahiḥ. 314

tābhyāṁ pravardhamānā sā sūte saṁsritim ātmanaḥ

trayāṇāṁ ca kśhayopāyaḥ sarvāvasthāsu sarvadā. 315

sarvatra sarvataḥ sarvabrahmamātrāvalokanaiḥ

sadbhāvavāsanād ārḍhyāt tat trayaṁ layam aśnute. 316

kriyānāśe bhavec cintānāśosmād vāsanākśhayaḥ

vāsanāprakśhayo mokśhaḥ sā jīvanmuktir iśhyate. 317

sadvāsanāsphūrtivijrimbhaṇe sati

hy asau vilīnāpy ahamādivāsanā

atiprakriśhṭāpy aruṇaprabhāyāṁ

vilīyate sādhu yathā tamisrā. 318

tamas tamaḥkāryam anarthajālaṁ

na driśyate saty udite dineśe

tathādvayānandarasānubhūtau

naivāsti bandho na ca duḥkhagandhaḥ. 319

driśyaṁ pratītaṁ pravilāpayan san

sanmātram ānandaghanaṁ vibhāvayan

samāhitaḥ san bahirantaraṁ vā

kālaṁ nayethāḥ sati karmabandhe. 320

pramādo brahmaniśhṭhāyāṁ na kartavyaḥ kadācana

pramādo mrityur ity āha bhagavān brahmaṇaḥ sutaḥ. 321

na pramādād anarthonyo jñāninaḥ svasvarūpataḥ

tato mohas tatohaṁdhīs tato bandhas tato vyathā. 322

viśhayābhimukhaṁ driśhṭvā vidvāṁsam api vismritiḥ

vikśhepayati dhīdośhair yośhā jāram iva priyam. 323

yathā pakriśhṭaṁ śaivālaṁ kśhaṇamātraṁ na tiśhṭhati

āvriṇoti tathā māyā prājñaṁ vāpi parāṅmukham. 324

lakśhyacyutaṁ ced yadi cittam īśhad

bahirmukhaṁ san nipatet tatas tataḥ

pramādataḥ pracyutakelikandukaḥ

sopānapaṅktau patito yathā tathā. 325

viśhayeśhv āviśaccetaḥ saṁkalpayati tadguṇān

samyak saṁkalpanāt kāmaḥ kāmāt puṁsaḥ pravartanam. 326

ataḥ pramādān na parosti mrityuḥ

vivekino brahmavidaḥ samādhau

samāhitaḥ siddhim upaiti samyak

samāhitātmā bhava sāvadhānaḥ. 327

tataḥ svarūpavibhraṁśo vibhraśhṭas tu pataty adhaḥ

patitasya vinā nāśaṁ punar nāroha īkśhyate. 328

saṁkalpaṁ varjayet tasmāt sarvānarthasya kāraṇam

jīvato yasya kaivalyaṁ videhe sa ca kevalaḥ

yat kiñcit paśyato bhedaṁ bhayaṁ brūte yajuḥ śrutiḥ. 329

yadā kadā vāpi vipaścid eśha

brahmaṇy anantepy aṇumātrabhedam

paśyaty athāmuśhya bhayaṁ tadaiva

yad vīkśhitaṁ bhinnatayā pramādāt. 330

śrutismritinyāyaśatair niśhiddhe

driśyetra yaḥ svātmamatiṁ karoti

upaiti duḥkhopari duḥkhajātaṁ

niśhiddhakartā sa malimluco yathā. 331

satyābhisaṁdhānarato vimukto

mahattvam ātmīyam upaiti nityam

mithyābhisandhānaratas tu naśyed

driśhṭaṁ tad etad yad acauracaurayoḥ. 332

yatir asadanusandhiṁ bandhahetuṁ vihāya

svayam ayam aham asmīty ātmadriśhṭyaiva tiśhṭhet

sukhayati nanu niśhṭhā brahmaṇi svānubhūtyā

harati param avidyākāryaduḥkhaṁ pratītam. 333

bāhyānusandhiḥ parivardhayet phalaṁ

durvāsanām eva tatas tatodhikām

jñātvā vivekaiḥ parihritya bāhyaṁ

svātmānusandhiṁ vidadhīta nityam. 334

bāhye niruddhe manasaḥ prasannatā

manaḥprasāde paramātmadarśanam

tasmin sudriśhṭe bhavabandhanāśo

bahirnirodhaḥ padavī vimukteḥ. 335

kaḥ paṇḍitaḥ san sadasadvivekī

śrutipramāṇaḥ paramārthadarśī

jānan hi kuryād asatovalambaṁ

svapātahetoḥ śiśuvan mumukśhuḥ. 336

dehādisaṁsaktimato na muktiḥ

muktasya dehādyabhimaty abhāvaḥ

suptasya no jāgaraṇaṁ na jāgrataḥ

svapnas tayor bhinnaguṇāśrayatvāt. 337

antarbahiḥ svaṁ sthirajaṅgameśhu

jñātvātmanādhāratayā vilokya

tyaktākhilopādhir akhaṇḍarūpaḥ

pūrṇātmanā yaḥ sthita eśha muktaḥ. 338

sarvātmanā bandhavimuktihetuḥ

sarvātmabhāvān na parosti kaścit

driśyāgrahe saty upapadyatesau

sarvātmabhāvosya sadātmaniśhṭhayā. 339

driśyasyāgrahaṇaṁ kathaṁ nu ghaṭate dehātmanā tiśhṭhato

bāhyārthānubhavaprasaktamanasas tattatkriyāṁ kurvataḥ

saṁnyastākhiladharmakarmaviśhayair nityātmaniśhṭhāparaiḥ

tattvajñaiḥ karaṇīyam ātmani sadānandecchubhir yatnataḥ. 340

sarvātmasiddhaye bhikśhoḥ kritaśravaṇakarmaṇaḥ

samādhiṁ vidadhāty eśhā śānto dānta iti śrutiḥ. 341

ārūḍhaśakter ahamovināśaḥ

kartun na śakya sahasāpi paṇḍitaiḥ

ye nirvikalpākhyasamādhiniścalāḥ

tān antarānantabhavā hi vāsanāḥ. 342

ahaṁbuddhyaiva mohinyā yojayitvāvriter balāt

vikśhepaśaktiḥ puruśhaṁ vikśhepayati tadguṇaiḥ. 343

vikśhepaśaktivijayo viśhamo vidhātuṁ

niḥśeśham āvaraṇaśaktinivrittyabhāve

drigdriśyayoḥ sphuṭapayojalavad vibhāge

naśyet tad āvaraṇam ātmani ca svabhāvāt

niḥsaṁśayena bhavati pratibandhaśūnyo

vikśhepaṇaṁ na hi tadā yadi cen mriśhārthe. 344

samyag vivekaḥ sphuṭabodhajanyo

vibhajya drigdriśyapadārthatattvam

chinatti māyākritamohabandhaṁ

yasmād vimuktas tu punar na saṁsritiḥ. 345

parāvaraikatvavivekavahniḥ

dahaty avidyāgahanaṁ hy aśeśham

kiṁ syāt punaḥ saṁsaraṇasya bījaṁ

advaitabhāvaṁ samupeyuśhosya. 346

āvaraṇasya nivrittir bhavati hi samyak padārthadarśanataḥ

mithyājñānavināśas tadvikśhepajanitaduḥkhanivrittiḥ. 347

etattritayaṁ driśhṭaṁ samyag rajjusvarūpavijñānāt

tasmād vastu satattvaṁ jñātavyaṁ bandhamuktaye viduśhā. 348

ayogniyogād iva satsamanvayān

mātrādirūpeṇa vijrimbhate dhīḥ

tatkāryam etad dvitayaṁ yato mriśhā

driśhṭaṁ bhramasvapnamanoratheśhu. 349

tato vikārāḥ prakriter ahaṁmukhā

dehāvasānā viśhayāś ca sarve

kśhaṇenyathābhāvitayā hyamīśhām

asattvam ātmā tu kadāpi nānyathā. 350

nityādvayākhaṇḍacidekarūpo

buddhyādisākśhī sadasadvilakśhaṇaḥ

ahaṁpadapratyayalakśhitārthaḥ

pratyak sadānandaghanaḥ parātmā. 351

itthaṁ vipaścit sadasadvibhajya

niścitya tattvaṁ nijabodhadriśhṭyā

jñātvā svam ātmānam akhaṇḍabodhaṁ

tebhyo vimuktaḥ svayam eva śāmyati. 352

ajñānahridayagranther niḥśeśhavilayas tadā

samādhināvikalpena yadādvaitātmadarśanam. 353

tvamahamidam itīyaṁ kalpanā buddhidośhāt

prabhavati paramātmany advaye nirviśeśhe

pravilasati samādhāv asya sarvo vikalpo

vilayanam upagacched vastutattvāvadhrityā. 354

śānto dāntaḥ paramuparataḥ kśhāntiyuktaḥ samādhiṁ

kurvan nityaṁ kalayati yatiḥ svasya sarvātmabhāvam

tenāvidyātimirajanitān sādhu dagdhvā vikalpān

brahmākrityā nivasati sukhaṁ niśhkriyo nirvikalpaḥ. 355

samāhitā ye pravilāpya bāhyaṁ

śrotrādi cetaḥ svam ahaṁ cidātmani

ta eva muktā bhavapāśabandhaiḥ

nānye tu pārokśhyakathābhidhāyinaḥ. 356

upādhibhedāt svayam eva bhidyate

copādhyapohe svayam eva kevalaḥ

tasmād upādher vilayāya vidvān

vaset sadākalpasamādhiniśhṭhayā. 357

sati sakto naro yāti sadbhāvaṁ hy ekaniśhṭhayā

kīṭako bhramaraṁ dhyāyan bhramaratvāya kalpate. 358

kriyāntarāsaktim apāsya kīṭako

dhyāyann alitvaṁ hy alibhāvam ricchati

tathaiva yogī paramātmatattvaṁ

dhyātvā samāyāti tadekaniśhṭhayā. 359

atīva sūkśhmaṁ paramātmatattvaṁ

na sthūladriśhṭyā pratipattum arhati

samādhinātyantasusūkśhmavrityā

jñātavyam āryair atiśuddhabuddhibhiḥ. 360

yathā suvarṇaṁ puṭapākaśodhitaṁ

tyaktvā malaṁ svātmaguṇaṁ samricchati

tathā manaḥ sattvarajastamomalaṁ

dhyānena santyajya sameti tattvam. 361

nirantarābhyāsavaśāt taditthaṁ

pakvaṁ mano brahmaṇi līyate yadā

tadā samādhiḥ savikalpavarjitaḥ

svatodvayānandarasānubhāvakaḥ. 362

samādhinānena samastavāsanā

granther vināśokhilakarmanāśaḥ

antarbahiḥ sarvata eva sarvadā

svarūpavisphūrtir ayatnataḥ syāt. 363

śruteḥ śataguṇaṁ vidyān mananaṁ mananād api

nididhyāsaṁ lakśhaguṇam anantaṁ nirvikalpakam. 364

nirvikalpakasamādhinā sphuṭaṁ

brahmatattvam avagamyate dhruvam

nānyathā calatayā manogateḥ

pratyayāntaravimiśritaṁ bhavet. 365

ataḥ samādhatsva yatendriyaḥ san

nirantaraṁ śāntamanāḥ pratīci

vidhvaṁsaya dhvāntam anādyavidyayā

kritaṁ sadekatvavilokanena. 366

yogasya prathamadvāraṁ vāṅnirodhoparigrahaḥ

nirāśā ca nirīhā ca nityam ekāntaśīlatā. 367

ekāntasthitir indriyoparamaṇe hetur damaś cetasaḥ

saṁrodhe karaṇaṁ śamena vilayaṁ yāyād ahaṁvāsanā

tenānandarasānubhūtir acalā brāhmī sadā yoginaḥ

tasmāc cittanirodha eva satataṁ kāryaḥ prayatno muneḥ. 368

vācaṁ niyacchātmani taṁ niyaccha

buddhau dhiyaṁ yaccha ca buddhisākśhiṇi

taṁ cāpi pūrṇātmani nirvikalpe

vilāpya śāntiṁ paramāṁ bhajasva. 369

dehaprāṇendriyamanobuddhyādibhir upādhibhiḥ

yair yair vritteḥ samāyogas tattadbhāvosya yoginaḥ. 370

tannivrittyā muneḥ samyak sarvoparamaṇaṁ sukham

saṁdriśyate sadānandarasānubhavaviplavaḥ. 371

antastyāgo bahistyāgo viraktasyaiva yujyate

tyajaty antarbahiḥsaṅgaṁ viraktas tu mumukśhayā. 372

bahis tu viśhayaiḥ saṅgaṁ tathāntarahamādibhiḥ

virakta eva śaknoti tyaktuṁ brahmaṇi niśhṭhitaḥ. 373

vairāgyabodhau puruśhasya pakśhivat

pakśhau vijānīhi vicakśhaṇa tvam

vimuktisaudhāgralatādhirohaṇaṁ

tābhyāṁ vinā nānyatareṇa sidhyati. 374

atyantavairāgyavataḥ samādhiḥ

samāhitasyaiva driḍhaprabodhaḥ

prabuddhatattvasya hi bandhamuktiḥ

muktātmano nityasukhānubhūtiḥ. 375

vairāgyān na paraṁ sukhasya janakaṁ paśyāmi vaśyātmanaḥ

tac cec chuddhatarātmabodhasahitaṁ svārājyasāmrājyadhuk

etad dvāram ajasramuktiyuvater yasmāt tvam asmāt paraṁ

sarvatrāsprihayā sadātmani sadā prajñāṁ kuru śreyase. 376

āśāṁ chinddhi viśhopameśhu viśhayeśhv eśhaiva mrityoḥ kritis

tyaktvā jātikulāśrameśhv abhimatiṁ muñcātidūrāt kriyāḥ

dehādāv asati tyajātmadhiśhaṇāṁ prajñāṁ kuruśhvātmani

tvaṁ draśhṭāsy amanosi nirdvayaparaṁ brahmāsi yadvastutaḥ. 377

lakśhye brahmaṇi mānasaṁ driḍhataraṁ saṁsthāpya bāhyendriyaṁ

svasthāne viniveśya niścalatanuś copekśhya dehasthitim

brahmātmaikyam upetya tanmayatayā cākhaṇḍavrittyāniśaṁ

brahmānandarasaṁ pibātmani mudā śūnyaiḥ kim anyair bhriśam. 378

anātmacintanaṁ tyaktvā kaśmalaṁ duḥkhakāraṇam

cintayātmānam ānandarūpaṁ yanmuktikāraṇam. 379

eśha svayaṁjyotir aśeśhasākśhī

vijñānakośo vilasaty ajasram

lakśhyaṁ vidhāyainam asadvilakśhaṇam

akhaṇḍavrittyātmatayānubhāvaya. 380

etam acchīnnayā vrittyā pratyayāntaraśūnyayā

ullekhayan vijānīyāt svasvarūpatayā sphuṭam. 381

atrātmatvaṁ driḍhīkurvann ahamādiśhu saṁtyajan

udāsīnatayā teśhu tiśhṭhet sphuṭaghaṭādivat. 382

viśuddham antaḥkaraṇaṁ svarūpe

niveśya sākśhiṇ yavabodhamātre

śanaiḥ śanair niścalatām upānayan

pūrṇaṁ svam evānuvilokayet tataḥ. 383

dehendriyaprāṇamanohamādibhiḥ

svājñānaklriptair akhilair upādhibhiḥ

vimuktam ātmānam akhaṇḍarūpaṁ

pūrṇaṁ mahākāśam ivāvalokayet. 384

ghaṭakalaśakusūlasūcimukhyaiḥ

gaganamupādhiśatair vimuktam ekam

bhavati na vividhaṁ tathaiva śuddhaṁ

param ahamādivimuktam ekam eva. 385

brahmādistambaparyantā mriśhāmātrā upādhayaḥ

tataḥ pūrṇaṁ svam ātmānaṁ paśyed ekātmanā sthitam. 386

yatra bhrāntyā kalpitaṁ tad viveke

tattanmātraṁ naiva tasmād vibhinnam

bhrānter nāśe bhāti driśhṭāhi tattvaṁ

rajjus tadvad viśvam ātmasvarūpam. 387

svayaṁ brahmā svayaṁ viśhṇuḥ svayam indraḥ svayaṁ śivaḥ

svayaṁ viśvam idaṁ sarvaṁ svasmād anyan na kiñcana. 388

antaḥ svayaṁ cāpi bahiḥ svayaṁ ca

svayaṁ purastāt svayam eva paścāt

svayaṁ hy āvācyāṁ svayam apy udīcyāṁ

tathopariśhṭāt svayam apy adhastāt. 389

taraṅgaphenabhramabudbudādi

sarvaṁ svarūpeṇa jalaṁ yathā tathā

cid eva dehādyahamantam etat

sarvaṁ cid evaikarasaṁ viśuddham. 390

sad evedaṁ sarvaṁ jagad avagataṁ vāṅmanasayoḥ

satonyan nāsty eva prakritiparasīmni sthitavataḥ

prithak kiṁ mritsnāyāḥ kalaśaghaṭakumbhādyavagataṁ

vadaty eśha bhrāntas tvamahamiti māyāmadirayā. 391

kriyāsamabhihāreṇa yatra nānyad iti śrutiḥ

bravīti dvaitarāhityaṁ mithyādhyāsanivrittaye. 392

ākāśavan nirmalanirvikalpaṁ

niḥsīmaniḥspandananirvikāram

antarbahiḥśūnyam ananyam advayaṁ

svayaṁ paraṁ brahma kim asti bodhyam. 393

vaktavyaṁ kimu vidyatetra bahudhā brahmaiva jīvaḥ svayaṁ

brahmaitaj jagad ātataṁ nu sakalaṁ brahmādvitīyaṁ śrutiḥ

brahmaivāham iti prabuddhamatayaḥ saṁtyaktabāhyāḥ sphuṭaṁ

brahmībhūya vasanti santatacidānandātmanaitad dhruvam. 394

jahi malamayakośehaṁdhiyotthāpitāśāṁ

prasabham anilakalpe liṅgadehepi paścāt

nigamagaditakīrtiṁ nityam ānandamūrtiṁ

svayam iti paricīya brahmarūpeṇa tiśhṭha. 395

śavākāraṁ yāvad bhajati manujas tāvad aśuciḥ

parebhyaḥ syāt kleśo jananamaraṇavyādhinilayaḥ

yad ātmānaṁ śuddhaṁ kalayati śivākāram acalam

tadā tebhyo mukto bhavati hi tad āha śrutir api. 396

svātmany āropitāśeśhābhāsavastu nirāsataḥ

svayam eva paraṁ brahma pūrṇamadvayamakriyam. 397

samāhitāyāṁ sati cittavrittau

parātmani brahmaṇi nirvikalpe

na driśyate kaścid ayaṁ vikalpaḥ

prajalpamātraḥ pariśiśhyate yataḥ. 398

asatkalpo vikalpoyaṁ viśvam ity ekavastuni

nirvikāre nirākāre nirviśeśhe bhidā kutaḥ. 399

draśhṭudarśanadriśyādibhāvaśūnyaikavastuni

nirvikāre nirākāre nirviśeśhe bhidā kutaḥ. 400

kalpārṇava ivātyantaparipūrṇaikavastuni

nirvikāre nirākāre nirviśeśhe bhidā kutaḥ. 401

tejasīva tamo yatra pralīnaṁ bhrāntikāraṇam

advitīye pare tattve nirviśeśhe bhidā kutaḥ. 402

ekātmake pare tattve bhedavārtā kathaṁ vaset

suśhuptau sukhamātrāyāṁ bhedaḥ kenāvalokitaḥ. 403

na hy asti viśvaṁ paratattvabodhāt

sadātmani brahmaṇi nirvikalpe

kālatraye nāpy ahir īkśhito guṇe

na hy ambubindur mrigatriśhṇikāyām. 404

māyāmātram idaṁ dvaitam advaitaṁ paramārthataḥ

iti brūte śrutiḥ sākśhāt suśhuptāv anubhūyate. 405

ananyatvam adhiśhṭhānādāropy asya nirīkśhitam

paṇḍitai rajjusarpādau vikalpo bhrāntijīvanaḥ. 406

cittamūlo vikalpoyaṁ cittābhāve na kaścana

ataś cittaṁ samādhehi pratyagrūpe parātmani. 407

kim api satatabodhaṁ kevalānandarūpaṁ

nirupamam ativelaṁ nityamuktaṁ nirīham

niravadhigaganābhaṁ niśhkalaṁ nirvikalpaṁ

hridi kalayati vidvān brahma pūrṇaṁ samādhau. 408

prakritivikritiśūnyaṁ bhāvanātītabhāvaṁ

samarasam asamānaṁ mānasambandhadūram

nigamavacanasiddhaṁ nityam asmatprasiddhaṁ

hridi kalayati vidvān brahma pūrṇaṁ samādhau. 409

ajaram amaram astābhāvavastusv arūpaṁ

stimitasalilarāśiprakhyamākhyāvihīnam

śamitaguṇavikāraṁ śāśvataṁ śāntam ekaṁ

hridi kalayati vidvān brahma pūrṇaṁ samādhau. 410

samāhitāntaḥkaraṇaḥ svarūpe

vilokayātmānam akhaṇḍavaibhavam

vicchinddhi bandhaṁ bhavagandhagandhitaṁ

yatnena puṁstvaṁ saphalī kuruśhva. 411

sarvopādhivinirmuktaṁ saccidānandam advayam

bhāvayātmānam ātmasthaṁ na bhūyaḥ kalpasedhvane. 412

chāyeva puṁsaḥ paridriśyamānam

ābhāsarūpeṇa phalānubhūtyā

śarīram ārāc chavavan nirastaṁ

punar na saṁdhatta idaṁ mahātmā. 413

satatavimalabodhānandarūpaṁ sametya

tyaja jaḍamalarūpopādhim etaṁ sudūre

atha punar api naiśha smaryatāṁ vāntavastu

smaraṇaviśhayabhūtaṁ kalpate kutsanāya. 414

samūlam etat paridāhya vahnau

sadātmani brahmaṇi nirvikalpe

tataḥ svayaṁ nityaviśuddhabodh

ānandātmanā tiśhṭhati vidvariśhṭhaḥ. 415

prārabdhasūtragrathitaṁ śarīraṁ

prayātu vā tiśhṭhatu gor iva srak

na tatpunaḥ paśyati tattvavett

ānandātmani brahmaṇi līnavrittiḥ. 416

akhaṇḍānandam ātmānaṁ vijñāya svasvarūpataḥ

kim icchan kasya vā hetor dehaṁ puśhṇāti tattvavit. 417

saṁsiddhasya phalaṁ tv etaj jīvanmuktasya yoginaḥ

bahirantaḥ sadānandarasāsvādanam ātmani. 418

vairāgyasya phalaṁ bodho bodhasyoparatiḥ phalam

svānandānubhavāc chāntir eśhaivoparateḥ phalam. 419

yady uttarottarābhāvaḥ pūrvapūrvantu niśhphalam

nivrittiḥ paramā triptir ānandonupamaḥ svataḥ. 420

driśhṭaduḥkheśhv anudvego vidyāyāḥ prastutaṁ phalam

yatkritaṁ bhrāntivelāyāṁ nānā karma jugupsitam

paścān naro vivekena tat kathaṁ kartum arhati. 421

vidyāphalaṁ syād asato nivrittiḥ

pravrittir ajñānaphalaṁ tad īkśhitam

taj jñājñayor yan mrigatriśhṇikādau

no ced vidāṁ driśhṭaphalaṁ kim asmāt. 422

ajñānahridayagranther vināśo yady aśeśhataḥ

anicchor viśhayaḥ kiṁ nu pravritteḥ kāraṇaṁ svataḥ. 423

vāsanānudayo bhogye vairāgasya tadāvadhiḥ

ahaṁbhāvodayābhāvo bodhasya paramāvadhiḥ

līnavrittair anutpattir maryādoparates tu sā. 424

brahmākāratayā sadā sthitatayā nirmuktabāhyārthadhīr

anyāveditabhogyabhogakalano nidrāluvad bālavat

svapnālokitalokavaj jagad idaṁ paśyan kvacil labdhadhī

rāste kaścid anantapuṇyaphalabhug dhanyaḥ sa mānyo bhuvi. 425

sthitaprajño yatir ayaṁ yaḥ sadānandam aśnute

brahmaṇy eva vilīnātmā nirvikāro viniśhkriyaḥ. 426

brahmātmanoḥ śodhitayor ekabhāvāvagāhinī

nirvikalpā ca cinmātrā vrittiḥ prajñeti kathyate

susthitāsau bhaved yasya sthitaprajñaḥ sa ucyate. 427

yasya sthitā bhavet prajñā yasyānando nirantaraḥ

prapañco vismritaprāyaḥ sa jīvanmukta iśhyate. 428

līnadhīr api jāgarti jāgraddharmavivarjitaḥ

bodho nirvāsano yasya sa jīvanmukta iśhyate. 429

śāntasaṁsārakalanaḥ kalāvān api niśhkalaḥ

yasya cittaṁ viniścintaṁ sa jīvanmukta iśhyate. 430

vartamānepi dehesmiñ chāyāvad anuvartini

ahantāmamatābhāvo jīvanmuktasya lakśhaṇam. 431

atītānanusandhānaṁ bhaviśhyad avicāraṇam

audāsīnyam api prāptaṁ jīvanmuktasya lakśhaṇam. 432

guṇadośhaviśiśhṭesmin svabhāvena vilakśhaṇe

sarvatra samadarśitvaṁ jīvanmuktasya lakśhaṇam. 433

iśhṭāniśhṭārthasamprāptau samadarśitayātmani

ubhayatrāvikāritvaṁ jīvanmuktasya lakśhaṇam. 434

brahmānandarasāsvādāsaktacittatayā yateḥ

antarbahiravijñānaṁ jīvanmuktasya lakśhaṇam. 435

dehendriyādau kartavye mamāhaṁbhāvavarjitaḥ

audāsīnyena yas tiśhṭhet sa jīvanmuktalakśhaṇaḥ. 436

vijñāta ātmano yasya brahmabhāvaḥ śruter balāt

bhavabandhavinirmuktaḥ sa jīvanmuktalakśhaṇaḥ. 437

dehendriyeśhv ahaṁbhāva idaṁbhāvas tadanyake

yasya no bhavataḥ kvāpi sa jīvanmukta iśhyate. 438

na pratyag brahmaṇor bhedaṁ kadāpi brahmasargayoḥ

prajñayā yo vijāniti sa jīvanmuktalakśhaṇaḥ. 439

sādhubhiḥ pūjyamānesmin pīḍyamānepi durjanaiḥ

samabhāvo bhaved yasya sa jīvanmuktalakśhaṇaḥ. 440

yatra praviśhṭā viśhayāḥ pareritā

nadīpravāhā iva vārir āśau

linanti sanmātratayā na vikriyāṁ

utpādayanty eśha yatir vimuktaḥ. 441

vijñātabrahmatattvasya yathāpūrvaṁ na saṁsritiḥ

asti cen na sa vijñātabrahmabhāvo bahirmukhaḥ. 442

prācīnavāsanāvegād asau saṁsaratīti cet

na sadekatvavijñānān mandī bhavati vāsanā. 443

atyantakāmukasyāpi vrittiḥ kuṇṭhati mātari

tathaiva brahmaṇi jñāte pūrṇānande manīśhiṇaḥ. 444

nididhyāsanaśīlasya bāhyapratyaya īkśhyate

bravīti śrutir etasya prārabdhaṁ phaladarśanāt. 445

sukhādyanubhavo yāvat tāvat prārabdham iśhyate

phalodayaḥ kriyāpūrvo niśhkriyo na hi kutracit. 446

ahaṁ brahmeti vijñānāt kalpakoṭiśatārjitam

sañcitaṁ vilayaṁ yāti prabodhāt svapnakarmavat. 447

yat kritaṁ svapnavelāyāṁ puṇyaṁ vā pāpam ulbaṇam

suptotthitasya kin tat syāt svargāya narakāya vā. 448

svam asaṅgam udāsīnaṁ parijñāya nabho yathā

na śliśhyati ca yak kiñcit kadācid bhāvikarmabhiḥ. 449

na nabho ghaṭayogena surāgandhena lipyate

tathātmopādhiyogena taddharmair naiva lipyate. 450

jñānodayāt purārabdhaṁ karma jñānān na naśyati

adatvā svaphalaṁ lakśhyam uddiśyotsriśhṭabāṇavat. 451

vyāghrabuddhyā vinirmukto bāṇaḥ paścāt tu gomatau

na tiśhṭhati chinatyeva lakśhyaṁ vegena nirbharam. 452

prārabdhaṁ balavattaraṁ khalu vidāṁ bhogena tasya kśhayaḥ

samyag jñānahutāśanena vilayaḥ prāksaṁcitāgāminām

brahmātmaikyam avekśhya tanmayatayā ye sarvadā saṁsthitāḥ

teśhāṁ tattritayaṁ na hi kvacid api brahmaiva te nirguṇam. 453

upādhitād ātmyavihīnakevala

brahmātmanaivātmani tiśhṭhato muneḥ

prārabdhasadbhāvakathā na yuktā

svapnārthasaṁbandhakatheva jāgrataḥ. 454

na hi prabuddhaḥ pratibhāsadehe

dehopayoginy api ca prapañce

karoty ahan tāṁ mama tān idan tāṁ

kin tu svayaṁ tiśhṭhati jāgareṇa. 455

na tasya mithyārthasamarthan ecchā

na saṁgrahas tajjagatopi driśhṭaḥ

tatrānuvrittir yadi cen mriśhārthe

na nidrayā mukta itīśhyate dhruvam. 456

tadvat pare brahmaṇi vartamānaḥ

sadātmanā tiśhṭhati nānyad īkśhate

smritir yathā svapnavilokitārthe

tathā vidaḥ prāśanamocanādau. 457

karmaṇā nirmito dehaḥ prārabdhaṁ tasya kalpyatām

nānāder ātmano yuktaṁ naivātmā karmanirmitaḥ. 458

ajo nityaḥ śāśvata iti brūte śrutir amoghavāk

tadātmanā tiśhṭhatosya kutaḥ prārabdhakalpanā. 459

prārabdhaṁ sidhyati tadā yadā dehātmanā sthitiḥ

dehātmabhāvo naiveśhṭaḥ prārabdhaṁ tyajyatāmataḥ. 460

śarīrasyāpi prārabdhakalpanā bhrāntireva hi

adhyastasya kutaḥ sattvamasatyasya kuto janiḥ

ajātasya kuto nāśaḥ prārabdhamasataḥ kutaḥ. 461

jñānenājñānakāryasya samūlasya layo yadi

tiśhṭhaty ayaṁ kathaṁ deha iti śaṅkāvato jaḍān. 462

samādhātuṁ bāhyadriśhṭyā prārabdhaṁ vadati śrutiḥ

na tu dehādisatyatvabodhanāya vipaścitām. 463

paripūrṇam anādyantam aprameyam avikriyam

ekam evādvayaṁ brahma neha nānāsti kiñcana. 464

sadghanaṁ cidghanaṁ nityam ānandaghanam akriyam

ekam evādvayaṁ brahma neha nānāsti kiñcana. 465

pratyag ekarasaṁ pūrṇam anantaṁ sarvatomukham

ekam evādvayaṁ brahma neha nānāsti kiñcana. 466

aheyam anupādeyam anādeyam anāśrayam

ekam evādvayaṁ brahma neha nānāsti kiñcana. 467

nirguṇaṁ niśhkalaṁ sūkśhmaṁ nirvikalpaṁ nirañjanam

ekam evādvayaṁ brahma neha nānāsti kiñcana. 468

anirūpyasvarūpaṁ yan manovācām agocaram

ekam evādvayaṁ brahma neha nānāsti kiñcana. 469

satsamriddhaṁ svataḥ siddhaṁ śuddhaṁ buddham anīdriśam

ekam evādvayaṁ brahma neha nānāsti kiñcana. 470

nirastarāgā vinirastabhogāḥ

śāntāḥ sudāntā yatayo mahāntaḥ

vijñāya tattvaṁ param etad ante

prāptāḥ parāṁ nirvritim ātmayogāt. 471

bhavān apīdaṁ paratattvam ātmanaḥ

svarūpam ānandaghanaṁ vicārya

vidhūya mohaṁ svamanaḥprakalpitaṁ

muktaḥ kritārtho bhavatu prabuddhaḥ. 472

samādhinā sādhuviniścalātmanā

paśyātmatattvaṁ sphuṭabodhacakśhuśhā

niḥsaṁśayaṁ samyag avekśhitaś cec

chrutaḥ padārtho na punar vikalpyate. 473

svasyāvidyābandhasambandhamokśhāt

satyajñānānandarūpātmalabdhau

śāstraṁ yuktir deśikoktiḥ pramāṇaṁ

cāntaḥsiddhā svānubhūtiḥ pramāṇam. 474

bandho mokśhaś ca triptiś ca cintārogyakśhudādayaḥ

svenaiva vedyā yajjñānaṁ pareśhām ānumānikam. 475

taṭasthitā bodhayanti guravaḥ śrutayo yathā

prajñayaiva tared vidvān īśvarānugrihītayā. 476

svānubhūtyā svayaṁ jñātvā svam ātmānam akhaṇḍitam

saṁsiddhaḥ sammukhaṁ tiśhṭhen nirvikalpātmanātmani. 477

vedāntasiddhāntaniruktir eśhā

brahmaiva jīvaḥ sakalaṁ jagac ca

akhaṇḍarūpasthitir eva mokśho

brahmādvitīye śrutayaḥ pramāṇam. 478

iti guruvacanāc chrutipramāṇāt

param avagamya satattvam ātmayuktyā

praśamitakaraṇaḥ samāhitātmā

kvacid acalākritir ātmaniśhṭhatobhūt. 479

kiñcit kālaṁ samādhāya pare brahmaṇi mānasam

utthāya paramānandād idaṁ vacanam abravīt. 480

buddhir vinaśhṭā galitā pravrittiḥ

brahmātmanor ekatayādhigatyā

idaṁ na jānepy anidaṁ na jāne

kiṁ vā kiyad vā sukham asty apāram. 481

vācā vaktum aśakyam eva manasā mantuṁ na vā śakyate

svānandāmritapūrapūritaparabrahmāmbudher vaibhavam

ambhorāśiviśīrṇavārśhikaśilābhāvaṁ bhajan me mano

yasyāṁśāṁśalave vilīnam adhunānandātmanā nirvritam. 482

kva gataṁ kena vā nītaṁ kutra līnam idaṁ jagat

adhunaiva mayā driśhṭaṁ nāsti kiṁ mahad adbhutam. 483

kiṁ heyaṁ kim upādeyaṁ kim anyat kiṁ vilakśhaṇam

akhaṇḍānandapīyūśhapūrṇe brahmamahārṇave. 484

na kiñcid atra paśyāmi na śriṇomi na vedmy aham

svātmanaiva sadānandarūpeṇāsmi vilakśhaṇaḥ. 485

namo namas te gurave mahātmane

vimuktasaṅgāya saduttamāya

nityādvayānandarasasvarūpiṇe

bhūmne sadāpāradayāmbudhāmne. 486

yatkaṭākśhaśaśisāndracandrikā

pātadhūtabhavatāpajaśramaḥ

prāptavān aham akhaṇḍavaibhav

ānandam ātmapadam akśhayaṁ kśhaṇāt. 487

dhanyohaṁ kritakrityohaṁ vimuktohaṁ bhavagrahāt

nityānandasvarūpohaṁ pūrṇohaṁ tvadanugrahāt. 488

asaṅgoham anaṅgoham aliṅgoham abhaṅguraḥ

praśāntoham anantoham amalohaṁ cirantanaḥ. 489

akartāham abhoktāham avikāroham akriyaḥ

śuddhabodhasvarūpohaṁ kevalohaṁ sadāśivaḥ. 490

draśhṭuḥ śrotur vaktuḥ kartur bhoktur vibhinna evāham

nityanirantaraniśhkriyaniḥsīmāsaṅgapūrṇabodhātmā. 491

nāham idaṁ nāham adopy ubhayor avabhāsakaṁ paraṁ śuddham

bāhyābhyantaraśūnyaṁ pūrṇaṁ brahmādvitīyam evāham. 492

nirupamam anāditattvaṁ tvamahamidamada iti kalpanādūram

nityānandaikarasaṁ satyaṁ brahmādvitīyam evāham. 493

nārāyaṇohaṁ narakāntakohaṁ

purāntakohaṁ puruśhoham īśaḥ

akhaṇḍabodhoham aśeśhasākśhī

nirīśvarohaṁ nirahaṁ ca nirmamaḥ. 494

sarveśhu bhūteśhv aham eva saṁsthito

jñānātmanāntarbahirāśrayaḥ san

bhoktā ca bhogyaṁ svayam eva sarvaṁ

yadyat prithag driśhṭam idantayā purā. 495

mayy akhaṇḍasukhāmbhodhau bahudhā viśvavīcayaḥ

utpadyante vilīyante māyāmārutavibhramāt. 496

sthulādibhāvā mayi kalpitā bhramād

āropitānusphuraṇena lokaiḥ

kāle yathā kalpakavatsarāyaṇa

rtvādayo niśhkalanirvikalpe. 497

āropitaṁ nāśrayadūśhakaṁ bhavet

kadāpi mūḍhair atidośhadūśhitaiḥ

nārdrī karoty ūśharabhūmibhāgaṁ

marīcikāvāri mahāpravāhaḥ. 498

ākāśaval lepavidūragohaṁ

ādityavad bhāsyavilakśhaṇoham

ahāryavan nityaviniścalohaṁ

na me dehena sambandho megheneva vihāyasaḥ

ataḥ kuto me taddharmā jāgratsvapnasuśhuptayaḥ. 500

upādhir āyāti sa eva gacchati

sa eva karmāṇi karoti bhuṅkte

sa eva jīryan mriyate sadāhaṁ

kulādrivan niścala eva saṁsthitaḥ. 501

na me pravrittir na ca me nivrittiḥ

sadaikarūpasya niraṁśakasya

ekātmako yo niviḍo nirantaro

vyomeva pūrṇaḥ sa kathaṁ nu ceśhṭate. 502

puṇyāni pāpāni nirindriyasya

niścetaso nirvikriter nirākriteḥ

kuto mamākhaṇḍasukhānubhūteḥ

brūte hy ananvāgatam ity api śrutiḥ. 503

chāyayā spriśhṭam uśhṇaṁ vā śītaṁ vā suśhṭhu duḥśhṭhu vā

na spriśaty eva yat kiñcit puruśhaṁ tadvilakśhaṇam. 504

na sākśhiṇaṁ sākśhyadharmāḥ saṁspriśanti vilakśhaṇam

avikāram udāsīnaṁ grihadharmāḥ pradīpavat. 505

raver yathā karmaṇi sākśhibhāvo

vahner yathā dāhaniyām akatvam

rajjor yathāropitavastusaṅgaḥ

tathaiva kūṭasthacidātmano me. 506

kartāpi vā kārayitāpi nāhaṁ

bhoktāpi vā bhojayitāpi nāham

draśhṭāpi vā darśayitāpi nāhaṁ

sohaṁ svayaṁ jyotir anīdrigātmā. 507

calaty upādhau pratibimbalaulyam

aupādhikaṁ mūḍhadhiyo nayanti

svabimbabhūtaṁ ravivad viniśhkriyaṁ

kartāsmi bhoktāsmi hatosmi heti. 508

jale vāpi sthale vāpi luṭhatv eśha jaḍātmakaḥ

nāhaṁ vilipye taddharmair ghaṭadharmair nabho yathā. 509

kartritvabhoktritvakhalatvamattatā

jaḍatvabaddhatvavimuktatādayaḥ

buddher vikalpā na tu santi vastutaḥ

svasmin pare brahmaṇi kevaledvaye. 510

santu vikārāḥ prakriter daśadhā śatadhā sahasradhā vāpi

kiṁ mesaṅgacitas tair na ghanaḥ kvacid ambaraṁ spriśati. 511

avyaktādisthūlaparyantam etat

viśvaṁ yatrābhāsamātraṁ pratītam

vyomaprakhyaṁ sūkśhmam ādyantahīnaṁ

brahmādvaitaṁ yat tad evāham asmi. 512

sarvādhāraṁ sarvavastuprakāśaṁ

sarvākāraṁ sarvagaṁ sarvaśūnyam

nityaṁ śuddhaṁ niścalaṁ nirvikalpaṁ

brahmādvaitaṁ yat tad evāham asmi. 513

yat pratyastāśeśhamāyāviśeśhaṁ

pratyagrūpaṁ pratyayāgamyamānam

satyajñānānantam ānandarūpaṁ

brahmādvaitaṁ yat tad evāham asmi. 514

niśhkriyosmy avikārosmi

niśhkalosmi nirākritiḥ

nirvikalposmi nityosmi

nirālambosmi nirdvayaḥ. 515

sarvātmakohaṁ sarvohaṁ sarvātītoham advayaḥ

kevalākhaṇḍabodhoham ānandohaṁ nirantaraḥ. 516

svārājyasāmrājyavibhūtir eśhā

bhavatkripā śrīmahimaprasādāt

prāptā mayā śrīgurave mahātmane

namo namas testu punar namostu. 517

mahāsvapne māyākritajanijarāmrityugahane

bhramantaṁ kliśyantaṁ bahulataratāpair anudinam

ahaṁkāravyāghravyathitam imam atyantakripayā

prabodhya prasvāpāt paramavitavān mām asi guro. 518

namas tasmai sadaikasmai kasmaicin mahase namaḥ

yad etad viśvarūpeṇa rājate gururāja te. 519

iti natam avalokya śiśhyavaryaṁ

samadhigatātmasukhaṁ prabuddhatattvam

pramuditahridayaṁ sa deśikendraḥ

punar idam āha vacaḥ paraṁ mahātmā. 520

brahmapratyayasantatir jagad ato brahmaiva tatsarvataḥ

paśyādhyātmadriśā praśāntamanasā sarvāsv avasthāsv api

rūpād anyad avekśhitaṁ kim abhitaś cakśhuśhmatāṁ driśyate

tadvad brahmavidaḥ sataḥ kim aparaṁ buddher vihārās padam. 521

kastāṁ parānandarasānubhūtim

ritsrijya śūnyeśhu rameta vidvān

candre mahāhlādini dīpyamāne

citrendum ālokayituṁ ka icchet. 522

asatpadārthānubhavena kiñcin

na hyasti triptir na ca duḥkhahāniḥ

tadadvayānandarasānubhūtyā

triptaḥ sukhaṁ tiśhṭha sadātmaniśhṭhayā. 523

svam eva sarvathā paśyan manyamānaḥ svam advayam

svānandam anubhuñjānaḥ kālaṁ naya mahāmate. 524

akhaṇḍabodhātmani nirvikalpe

vikalpanaṁ vyomni puraprakalpanam

tadadvayānandamayātmanā sadā

śāntiṁ parām etya bhajasva maunam. 525

tūśhṇīm avasthā paramopaśāntiḥ

buddher asatkalpavikalpahetoḥ

brahmātmano brahmavido mahātmano

yatrādvayānandasukhaṁ nirantaram. 526

nāsti nirvāsanān maunāt paraṁ sukhakriduttamam

vijñātātmasvarūpasya svānandarasapāyinaḥ. 527

gacchaṁs tiśhṭhann upaviśañ chayāno vānyathāpi vā

yathecchayā vased vidvān ātmārāmaḥ sadā muniḥ. 528

na deśakālāsanadigyamādi

lakśhyādyapekśhāpratibaddhavritteḥ

saṁsiddhatattvasya mahātmanosti

svavedane kā niyamādyavasthā. 529

ghaṭoyam iti vijñātuṁ niyamaḥ konvavekśhate

vinā pramāṇasuśhṭhutvaṁ yasmin sati padārthadhīḥ. 530

ayam ātmā nityasiddhaḥ pramāṇe sati bhāsate

na deśaṁ nāpi kālaṁ na śuddhiṁ vāpy apekśhate. 531

devadattohamo ty etad vijñānaṁ nirapekśhakam

tadvad brahmavidopy asya brahmāham iti vedanam. 532

bhānuneva jagat sarvaṁ bhāsate yasya tejasā

anātmakam asat tucchaṁ kiṁ nu tasyāvabhāsakam. 533

vedaśāstrapurāṇāni bhūtāni sakalāny api

yenārthavanti taṁ kin nu vijñātāraṁ prakāśayet. 534

eśha svayaṁ jyotir anantaśaktiḥ

ātmāprameyaḥ sakalānubhūtiḥ

yam eva vijñāya vimuktabandho

jayaty ayaṁ brahmavid uttamottamaḥ. 535

na khidyate no viśhayaiḥ pramodate

na sajjate nāpi virajyate ca

svasmin sadā krīḍati nandati svayaṁ

nirantarānandarasena triptaḥ. 536

kśhudhāṁ dehavyathāṁ tyaktvā bālaḥ krīḍati vastuniḥ

tathaiva vidvān ramate nirmamo nirahaṁ sukhī. 537

cintāśūnyam adainyabhaikśham aśanaṁ pānaṁ saridvāriśhu

svātantryeṇa niraṁkuśāsthitir abhīrnidrā śmaśāne vane

vastraṁ kśhālanaśośhaṇādir ahitaṁ digvāstu śayyā mahī

saṁcāro nigamāntavīthiśhu vidāṁ krīḍā pare brahmaṇi. 538

vimānam ālambya śarīram etad

bhunakty aśeśhān viśhayān upasthitān

parecchayā bālavad ātmavettā

yovyaktaliṅgonanuśhaktabāhyaḥ. 539

digambaro vāpi ca sāmbaro vā

tvagambaro vāpi cidambarasthaḥ

unmattavad vāpi ca bālavad vā

piśācavad vāpi caraty avanyām. 540

kāmān niśhkāmarūpī saṁścaraty ekacāro muniḥ

svātmanaiva sadā tuśhṭaḥ svayaṁ sarvātmanā sthitaḥ. 541

kvacin mūḍho vidvān kvacid api mahārājavibhavaḥ

kvacid bhrāntaḥ saumyaḥ kvacid ajagarācārakalitaḥ

kvacit pātrībhūtaḥ kvacid avamataḥ kvāpy aviditaḥ

caraty evaṁ prājñaḥ satataparamānandasukhitaḥ. 542

nirdhanopi sadā tuśhṭopy asahāyo mahābalaḥ

nityatriptopy abhuñjānopy asamaḥ samadarśanaḥ. 543

api kurvann akurvāṇaś cābhoktā phalabhogy api

śarīry apy aśarīry eśha paricchinnopi sarvagaḥ. 544

aśarīraṁ sadā santam imaṁ brahmavidaṁ kvacit

priyāpriye na spriśatas tathaiva ca śubhāśubhe. 545

sthūlādisambandhavatobhimāninaḥ

sukhaṁ ca duḥkhaṁ ca śubhāśubhe ca

vidhvastabandhasya sadātmano muneḥ

kutaḥ śubhaṁ vāpy aśubhaṁ phalaṁ vā. 546

tamasā grastavad bhānād agrastopi ravir janaiḥ

grasta ity ucyate bhrāntyāṁ hy ajñātvā vastulakśhaṇam. 547

tadvad dehādibandhebhyo vimuktaṁ brahmavittamam

paśyanti dehivan mūḍhāḥ śarīrābhāsadarśanāt. 548

ahir nirlvayanīṁ vāyaṁ muktvā dehaṁ tu tiśhṭhati

itas tataś cālyamāno yat kiñcit prāṇavāyunā. 549

strotasā nīyate dāru yathā nimnonnatasthalam

daivena nīyate deho yathākālopabhuktiśhu. 550

prārabdhakarmaparikalpitavāsanābhiḥ

saṁsārivac carati bhuktiśhu muktadehaḥ

siddhaḥ svayaṁ vasati sākśhivad atra tūśhṇīṁ

cakrasya mūlam iva kalpavikalpaśūnyaḥ. 551

naivendriyāṇi viśhayeśhu niyuṁkta eśha

naivāpayuṁkta upadarśanalakśhaṇasthaḥ

naiva kriyāphalam apīśhad avekśhate sa

svānandasāndrarasapānasumattacittaḥ. 552

lakśhyālakśhyagatiṁ tyaktvā yas tiśhṭhet kevalātmanā

śiva eva svayaṁ sākśhād ayaṁ brahmavid uttamaḥ. 553

jīvann eva sadā muktaḥ kritārtho brahmavittamaḥ

upādhināśād brahmaiva san brahmāpy eti nirdvayam. 554

śailūśho veśhasadbhāvābhāvayoś ca yathā pumān

tathaiva brahmavic chreśhṭhaḥ sadā brahmaiva nāparaḥ. 555

yatra kvāpi viśīrṇaṁ sat parṇam iva taror vapuḥ patatāt

brahmībhūtasya yateḥ prāg eva taccidagninā dagdham. 556

sadātmani brahmaṇi tiśhṭhato muneḥ

pūrṇādvayānandamayātmanā sadā

na deśakālādyucitapratīkśhā

tvaṅmāṁsaviṭpiṇḍavisarjanāya. 557

dehasya mokśho no mokśho na daṇḍasya kamaṇḍaloḥ

avidyāhridayagranthimokśho mokśho yatas tataḥ. 558

kulyāyām atha nadyāṁ vā śivakśhetrepi catvare

parṇaṁ patati cet tena taroḥ kiṁ nu śubhāśubham. 559

patrasya puśhpasya phalasya nāśavad

dehendriyaprāṇadhiyāṁ vināśaḥ

naivātmanaḥ svasya sadātmakasy

ānandākriter vrikśhavad asti caiśhaḥ. 560

prajñānaghana ity ātmalakśhaṇaṁ satyasūcakam

anūdyaupādhikasyaiva kathayanti vināśanam. 561

avināśī vā areyam ātmeti śrutir ātmanaḥ

prabravīty avināśitvaṁ vinaśyatsu vikāriśhu. 562

pāśhāṇavrikśhatriṇadhānyakaṭāmbarādyā

dagdhā bhavanti hi mrid eva yathā tathaiva

dehendriyāsumana ādi samastadriśyaṁ

jñānāgnidagdham upayāti parātmabhāvam. 563

vilakśhaṇaṁ yathā dhvāntaṁ līyate bhānutejasi

tathaiva sakalaṁ driśyaṁ brahmaṇi pravilīyate. 564

ghaṭe naśhṭe yathā vyoma vyomaiva bhavati sphuṭam

tathaivopādhivilaye brahmaiva brahmavit svayam. 565

kśhīraṁ kśhīre yathā kśhiptaṁ tailaṁ taile jalaṁ jale

saṁyuktam ekatāṁ yāti tathātmany ātmavin muniḥ. 566

evaṁ videhakaivalyaṁ sanmātratvam akhaṇḍitam

brahmabhāvaṁ prapadyaiśha yatir nāvartate punaḥ. 567

sadātmaikatvavijñānadagdhāvidyādivarśhmaṇaḥ

amuśhya brahmabhūtatvād brahmaṇaḥ kuta udbhavaḥ. 568

māyāklriptau bandhamokśhau na staḥ svātmani vastutaḥ

yathā rajjau niśhkriyāyāṁ sarpābhāsavinirgamau. 569

āvriteḥ sadasattvābhyāṁ vaktavye bandhamokśhaṇe

nāvritir brahmaṇaḥ kācid anyābhāvād anāvritam

yady asty advaitahāniḥ syād dvaitaṁ no sahate śrutiḥ. 570

bandhañ ca mokśhañ ca mriśhaiva mūḍhā

buddher guṇaṁ vastuni kalpayanti

drigāvritiṁ meghakritāṁ yathā ravau

yatodvayāsaṅgacid etad akśharam. 571

astīti pratyayo yaś ca yaś ca nāstīti vastuni

buddher eva guṇāv etau na tu nityasya vastunaḥ. 572

atas tau māyayā klriptau bandhamokśhau na cātmani

niśhkale niśhkriye śānte niravadye nirañjane

advitīye pare tattve vyomavat kalpanā kutaḥ. 573

na nirodho na cotpattir na baddho na ca sādhakaḥ

na mumukśhur na vai mukta ity eśhā paramārthatā. 574

sakalanigamacūḍāsvāntasiddhāntarūpaṁ

param idam atiguhyaṁ darśitaṁ te mayādya

apagatakalidośhaṁ kāmanirmuktabuddhiṁ

svasutavad asakrittvāṁ bhāvyitvā mumukśhum. 575

iti śrutvā guror vākyaṁ praśrayeṇa kritānatiḥ

sa tena samanujñāto yayau nirmuktabandhanaḥ. 576

gurur eva sadānandasindhau nirmagnamānasaḥ

pāvayan vasudhāṁ sarvāṁ vicacāra nirantaraḥ. 577

ity ācāryasya śiśhyasya saṁvādenātmalakśhaṇam

nirūpitaṁ mumukśhūṇāṁ sukhabodhopapattaye. 578

hitam idam upadeśam ādriyantāṁ

vihitanirastasamastacittadośhāḥ

bhavasukhaviratāḥ praśāntacittāḥ

śrutirasikā yatayo mumukśhavo ye. 579

saṁsārādhvani tāpabhānukiraṇaprodbhūtadāhavyathā

khinnānāṁ jalakāṁkśhayā marubhuvi bhrāntyā paribhrāmyatām

atyāsannasudhām budhiṁ sukhakaraṁ brahmādvayaṁ darśayaty

eśhā śaṅkarabhāratī vijayate nirvāṇasaṁdāyinī. 580

iti śaṁkarācāryaviracitaṁ vivekacūḍāmaṇi ..

oṁ tatsat

Siehe auch

• Viveka Chudamani - Voller Text Sanskrit (Devanagari und Transkription), Übersetzung, Wort-für-Wort-Übersetzung, Kommentar als Text, Audio und Video
• Viveka Martanda
• Abhidhana Chudamani
• Shankara
• Shankaracharya
• Adishankara
• Viveka
• Vedanta
• Jnana Yoga
• Goraksha Shataka

Weblinks

• Offizielle Homepage von Yoga Vidya, Möglichkeit zur Mantra-Weihe und spirituellen Namensgebung
• Offizielle Homepage von Yoga Vidya
• Divine Life Society - Sivananda Ashram

Literatur

• Sri Shankaracharya: Das Kronjuwel der Unterscheidung
• Sri Shankaracharya: Atma Bodha und Aparoksha Anubhuti auch als eBook
• Swami Vivekananda: Vedanta - Der Ozean der Weisheit
• James Swartz: Die Wirklichkeit verstehen
• James Swartz: Yoga der Liebe
• James Swartz: Yoga der drei Energien, auch als eBook
• Eknath Easwaran: Die Upanishaden
• Eknath Easwaran: Die Essenz der Upanishaden
• Sri Sankaracharya: Das Herz des Vedanta

Seminare

Indische Schriften

Der RSS-Feed von https://www.yoga-vidya.de/seminare/interessengebiet/indische-schriften/?type=2365 konnte nicht geladen werden: Fehler beim Parsen von XML für RSS

Jnana Yoga, Philosophie Jnana Yoga, Philosophie

Der RSS-Feed von https://www.yoga-vidya.de/seminare/interessengebiet/jnana-yoga-philosophie/?type=2365 konnte nicht geladen werden: Fehler beim Parsen von XML für RSS