Dattatreya Upanishad

śrīdattātreyopaniṣat

dattātreyībrahmavidyāsaṃvedyānandavigraham |

tripānnārāyaṇākaraṃ dattātreyamupāsmahe ||

oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śruṇuyāma devā bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ |

sthirairaṅgaistuṣṭuvāguṃsastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ||

svasti na indro vṛddhaśravāḥ svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ |

svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ||

oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ||

hariḥ om || satyakṣetre brahmā nārāyaṇaṃ mahāsāmrājyaṃ kiṃ

tārakaṃ tanno brūhi bhagavannityuktaḥ satyānanda sāttvikaṃ māmakaṃ

dhāmopāsvetyāha | sadā datto'hamasmīti pratyetatsaṃvadanti yena te

saṃsāriṇo bhavanti nārāyaṇenaivaṃ vivakṣito brahmā viśvarūpadharaṃ

viṣṇuṃ nārāyaṇaṃ dattātreayaṃ dhyātvā sadvadati | damiti haṃsaḥ |

dāmiti dīrghaṃ tadbījaṃ nāma bījastham | dāmityekākṣaraṃ bhavati |

tadetattārakaṃ bhavati | tadevopāsitavyaṃ vijñeyaṃ garbhāditāraṇam |

gāyatrī chandaḥ | sadāśiva ṛṣiḥ | dattātreyo devatā | vaṭabījasthamiva

dattabījasthaṃ sarvaṃ jagat | etadaivākṣaraṃ vyākhyātam |

           :dattātreyaṣaḍakṣaramantraḥ

vyākhyāsye ṣaḍakṣaram | omiti prathamam | śrīmiti dvitīyam |

hrīmiti tṛtīyam | klīmiti caturtham | glaumiti pañcamam |

drāmiti ṣaṭkam | ṣaḍakṣaro'yaṃ bhavati | sarvasampadvṛddhikarī bhavati |

yogānubhavo bhavati | gāyatrī chandaḥ | sadāśiva ṛṣiḥ | dattātreyo

devatā | oṃ śrīṃ hrīṃ klīṃ glauṃ drāṃ iti ṣaḍakṣaro'yaṃ bhavati |

dramityuktvā drāmityuktvā vā dattātreyāya nama ityaṣṭākṣaraḥ |

dattātreyāyeti satyānandacidātmakam | nama iti pūrṇānandakavigraham |

gāyatrī chandaḥ | sadāśiva ṛṣiḥ | dattātreyo devatā | dattātreyāyeti

kīlakam | tadeva bījam | namaḥ śaktirbhavati | omiti prathamam | āmiti

dvitīyam | hrīmiti tṛtīyam | kromiti caturtham | ehīti tadeva vadet |

dattātreyeti svāheti mantrarājo'yaṃ dvādaśākṣaraḥ | jagatī chandaḥ |

sadāśiva ṛṣiḥ | dattātreyo devatā | omiti bījam |

svāheti śaktiḥ | sambuddhiriti kīlakam | dramiti hṛdaye |

hrīṃ klīmiti śīrṣe | ehīti śikhāyām | datteti kavace |

ātreyeti cakṣuṣi | svāhetyastre | tanmayo bhavati |

ya evaṃ veda | ṣoḍaśākṣaraṃ vyākhyāsye |

prāṇaṃ deyam | mānaṃ deyam | cakṣurdeyam | śrotraṃ deyam |

ṣaḍdaśaśiraśchinatti ṣoḍaśākṣaramantre na deyo bhavati |

atisevāparabhaktaguṇavacchiṣyāya vadet | omiti prathamaṃ bhavati |

aimiti dvitīyam | kromiti tṛtīyam | klīmiti caturtham |

klūmiti pañcamam | hrāmiti ṣaṣṭham | hrīmiti

saptamam | hrūmityaṣṭamam | sauriti navamam |

dattātreyāyeti caturdaśam | svāheti ṣoḍaśam |

gāyatrī chandaḥ | sadāśiva ṛṣiḥ | dattātreyo devatā |

oṃ bījam | svāhā śaktiḥ | caturthyantaṃ kīlakam |

omiti hṛdaye | klāṃ klīṃ klūmiti śikhāyām | sauriti

kavace | caturthyantaṃ cakṣuṣi | svāhetyastre | yo

nityamadhīyānaḥ saccidānanda sukhī mokṣī bhavati |

saurityante śrīvaiṣṇava ityucyate | tajjāpī viṣṇurūpī

bhavati | anuṣṭup chando vyākhyāsye | sarvatra

sambuddhirimānītyucyante | dattātreya hare kṛṣṇa

unmattānandadāyaka | digambara mune bālapiśāca

jñānasāgara || 1|| ityupaniṣat | anuṣṭup chandaḥ |

sadāśiva ṛṣiḥ | dattātreyo devatā dattātreyeti hṛdaye |

hare kṛṣṇeti śīrṣe | unmattānandeti śikhāyām |

dāyakamuna iti kavace | digambareti cakṣuṣi |

piśācajñānasāgaretyastre | ānuṣṭubho'yaṃ

mayādhītaḥ | abrahmajanmadoṣāśca praṇaśyanti |

sarvopakārī mokṣī bhavati | ya evaṃ vedetyupaniṣat || 1||

iti prathamaḥ khaṇḍaḥ || 1||

omiti vyāharet | oṃ namo bhagavate dattātreyāya

smaraṇamātrasantuṣṭāya mahābhayanivāraṇāya

mahājñānapradāya cidānandātmane bālonmatta-

piśācaveṣāyeti mahāyogine'vadhūtāyeti

anasūyānandavardhanāyātriputrāyeti sarvakāmaphalapradāya omiti vyāharet |

bhavabandhamocanāyetihrīmiti vyāharet | sakalavibhūti dāyeti kromiti vyāharet |

sādhyākarṣaṇāyeti sauriti vyāharet | sarvamanaḥ-

kṣobhaṇāyeti śrīmiti vyāharet | mahomiti vyāharet |

cirañjīvine vaṣaḍiti vyāharet | vaśīkuruvaśīkuru

vauṣaḍiti vyāharet | ākarṣayākarṣaya humiti

vyāharet | vidveṣayavidveṣaya phaḍiti vyāharet |

uccāṭayoccāṭaya ṭhaṭheti vyāharet | stambhaya-

stambhaya khakheti vyāharet | mārayamāraya namaḥ

sampannāya namaḥ sampannāya svāhā poṣayapoṣaya

paramantraparayantraparatantrāṃśchindhicchindhi

grahānnivārayanivāraya vyādhīnnivārayanivāraya duḥkhaṃ

harayaharaya dāridryaṃ vidrāvayavidrāvaya dehaṃ

poṣayapoṣaya cittaṃ toṣayatoṣayeti sarvamantra-

sarvayantrasarvatantrasarvapallavasvarūpāyeti ॐ namaḥ

śivāyetyupaniṣat || 2||

iti dvitīyaḥ khaṇḍaḥ || 2||

ya evaṃ veda | anuṣṭup chandaḥ | sadāśiva ṛṣiḥ |

dattātreyo devatā | omiti bījam | svāheti śaktiḥ |

drāmiti kīlakam | aṣṭamūrtyaṣṭamantrā bhavanti |

yo nityamadhīte vāyvagnisomādityabrahmaviṣṇurudraiḥ

pūto bhavati | gāyatryā śatasahasraṃ japtaṃ bhavati |

mahārudraśatasahasrajāpī bhavati | praṇavāyutakoṭijapto bhavati |

śatapūrvāñchatāparānpunāti | sa paṅktipāvano bhavati |

brahmahatyādipātakairmukto bhavati | gohatyādipātakairmukto bhavati |

tulāpuruṣādidānaiḥ prapāpānataḥ pūto bhavati |

aśeṣapāpānmukto bhavati | bhakṣyābhakṣyapāpairmukto bhavati |

sarvamantrayogapārīṇo bhavati | sa eva brāhmaṇo bhavati |

tasmācchiṣyaṃ bhaktaṃ pratigṛhṇīyāt | so'nantaphalamaśnute |

sa jīvanmukto bhavatītyāha bhagavānnārāyaṇo brahmāṇamityupaniṣat ||

oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śruṇuyāma devā bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ||

sthirairaṅgaistuṣṭuvāguṃsastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ||

ॐ svasti na indro vṛddhaśravāḥ svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ |

svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ||

oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ || hariḥ ॐ tatsat ||

iti dattātreyopaniṣatsamāptā ||

श्रीदत्तात्रेयोपनिषत्

दत्तात्रेयीब्रह्मविद्यासंवेद्यानन्दविग्रहम् ।

त्रिपान्नारायणाकरं दत्तात्रेयमुपास्महे ॥

ॐ भद्रं कर्णेभिः श्रुणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।

स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवागुंसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ॥

स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।

स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥

ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

हरिः ॐ ॥ सत्यक्षेत्रे ब्रह्मा नारायणं महासाम्राज्यं किं

तारकं तन्नो ब्रूहि भगवन्नित्युक्तः सत्यानन्द सात्त्विकं मामकं

धामोपास्वेत्याह । सदा दत्तोऽहमस्मीति प्रत्येतत्संवदन्ति येन ते

संसारिणो भवन्ति नारायणेनैवं विवक्षितो ब्रह्मा विश्वरूपधरं

विष्णुं नारायणं दत्तात्रेअयं ध्यात्वा सद्वदति । दमिति हंसः ।

दामिति दीर्घं तद्बीजं नाम बीजस्थम् । दामित्येकाक्षरं भवति ।

तदेतत्तारकं भवति । तदेवोपासितव्यं विज्ञेयं गर्भादितारणम् ।

गायत्री छन्दः । सदाशिव ऋषिः । दत्तात्रेयो देवता । वटबीजस्थमिव

दत्तबीजस्थं सर्वं जगत् । एतदैवाक्षरं व्याख्यातम् ।

           दत्तात्रेयषडक्षरमन्त्रः

व्याख्यास्ये षडक्षरम् । ओमिति प्रथमम् । श्रीमिति द्वितीयम् ।

ह्रीमिति तृतीयम् । क्लीमिति चतुर्थम् । ग्लौमिति पञ्चमम् ।

द्रामिति षट्कम् । षडक्षरोऽयं भवति । सर्वसम्पद्वृद्धिकरी भवति ।

योगानुभवो भवति । गायत्री छन्दः । सदाशिव ऋषिः । दत्तात्रेयो

देवता । ॐ श्रीं ह्रीं क्लीं ग्लौं द्रां इति षडक्षरोऽयं भवति ।

द्रमित्युक्त्वा द्रामित्युक्त्वा वा दत्तात्रेयाय नम इत्यष्टाक्षरः ।

दत्तात्रेयायेति सत्यानन्दचिदात्मकम् । नम इति पूर्णानन्दकविग्रहम् ।

गायत्री छन्दः । सदाशिव ऋषिः । दत्तात्रेयो देवता । दत्तात्रेयायेति

कीलकम् । तदेव बीजम् । नमः शक्तिर्भवति । ओमिति प्रथमम् । आमिति

द्वितीयम् । ह्रीमिति तृतीयम् । क्रोमिति चतुर्थम् । एहीति तदेव वदेत् ।

दत्तात्रेयेति स्वाहेति मन्त्रराजोऽयं द्वादशाक्षरः । जगती छन्दः ।

सदाशिव ऋषिः । दत्तात्रेयो देवता । ओमिति बीजम् ।

स्वाहेति शक्तिः । सम्बुद्धिरिति कीलकम् । द्रमिति हृदये ।

ह्रीं क्लीमिति शीर्षे । एहीति शिखायाम् । दत्तेति कवचे ।

आत्रेयेति चक्षुषि । स्वाहेत्यस्त्रे । तन्मयो भवति ।

य एवं वेद । षोडशाक्षरं व्याख्यास्ये ।

प्राणं देयम् । मानं देयम् । चक्षुर्देयम् । श्रोत्रं देयम् ।

षड्दशशिरश्छिनत्ति षोडशाक्षरमन्त्रे न देयो भवति ।

अतिसेवापरभक्तगुणवच्छिष्याय वदेत् । ओमिति प्रथमं भवति ।

ऐमिति द्वितीयम् । क्रोमिति तृतीयम् । क्लीमिति चतुर्थम् ।

क्लूमिति पञ्चमम् । ह्रामिति षष्ठम् । ह्रीमिति

सप्तमम् । ह्रूमित्यष्टमम् । सौरिति नवमम् ।

दत्तात्रेयायेति चतुर्दशम् । स्वाहेति षोडशम् ।

गायत्री छन्दः । सदाशिव ऋषिः । दत्तात्रेयो देवता ।

ॐ बीजम् । स्वाहा शक्तिः । चतुर्थ्यन्तं कीलकम् ।

ओमिति हृदये । क्लां क्लीं क्लूमिति शिखायाम् । सौरिति

कवचे । चतुर्थ्यन्तं चक्षुषि । स्वाहेत्यस्त्रे । यो

नित्यमधीयानः सच्चिदानन्द सुखी मोक्षी भवति ।

सौरित्यन्ते श्रीवैष्णव इत्युच्यते । तज्जापी विष्णुरूपी

भवति । अनुष्टुप् छन्दो व्याख्यास्ये । सर्वत्र

सम्बुद्धिरिमानीत्युच्यन्ते । दत्तात्रेय हरे कृष्ण

उन्मत्तानन्ददायक । दिगम्बर मुने बालपिशाच

ज्ञानसागर ॥ १॥ इत्युपनिषत् । अनुष्टुप् छन्दः ।

सदाशिव ऋषिः । दत्तात्रेयो देवता दत्तात्रेयेति हृदये ।

हरे कृष्णेति शीर्षे । उन्मत्तानन्देति शिखायाम् ।

दायकमुन इति कवचे । दिगम्बरेति चक्षुषि ।

पिशाचज्ञानसागरेत्यस्त्रे । आनुष्टुभोऽयं

मयाधीतः । अब्रह्मजन्मदोषाश्च प्रणश्यन्ति ।

सर्वोपकारी मोक्षी भवति । य एवं वेदेत्युपनिषत् ॥ १॥

इति प्रथमः खण्डः ॥ १॥

ओमिति व्याहरेत् । ॐ नमो भगवते दत्तात्रेयाय

स्मरणमात्रसन्तुष्टाय महाभयनिवारणाय

महाज्ञानप्रदाय चिदानन्दात्मने बालोन्मत्त-

पिशाचवेषायेति महायोगिनेऽवधूतायेति

अनसूयानन्दवर्धनायात्रिपुत्रायेति सर्वकामफलप्रदाय ओमिति व्याहरेत् ।

भवबन्धमोचनायेतिह्रीमिति व्याहरेत् । सकलविभूति दायेति क्रोमिति व्याहरेत् ।

साध्याकर्षणायेति सौरिति व्याहरेत् । सर्वमनः-

क्षोभणायेति श्रीमिति व्याहरेत् । महोमिति व्याहरेत् ।

चिरञ्जीविने वषडिति व्याहरेत् । वशीकुरुवशीकुरु

वौषडिति व्याहरेत् । आकर्षयाकर्षय हुमिति

व्याहरेत् । विद्वेषयविद्वेषय फडिति व्याहरेत् ।

उच्चाटयोच्चाटय ठठेति व्याहरेत् । स्तम्भय-

स्तम्भय खखेति व्याहरेत् । मारयमारय नमः

सम्पन्नाय नमः सम्पन्नाय स्वाहा पोषयपोषय

परमन्त्रपरयन्त्रपरतन्त्रांश्छिन्धिच्छिन्धि

ग्रहान्निवारयनिवारय व्याधीन्निवारयनिवारय दुःखं

हरयहरय दारिद्र्यं विद्रावयविद्रावय देहं

पोषयपोषय चित्तं तोषयतोषयेति सर्वमन्त्र-

सर्वयन्त्रसर्वतन्त्रसर्वपल्लवस्वरूपायेति ॐ नमः

शिवायेत्युपनिषत् ॥ २॥

इति द्वितीयः खण्डः ॥ २॥

य एवं वेद । अनुष्टुप् छन्दः । सदाशिव ऋषिः ।

दत्तात्रेयो देवता । ओमिति बीजम् । स्वाहेति शक्तिः ।

द्रामिति कीलकम् । अष्टमूर्त्यष्टमन्त्रा भवन्ति ।

यो नित्यमधीते वाय्वग्निसोमादित्यब्रह्मविष्णुरुद्रैः

पूतो भवति । गायत्र्या शतसहस्रं जप्तं भवति ।

महारुद्रशतसहस्रजापी भवति । प्रणवायुतकोटिजप्तो भवति ।

शतपूर्वाञ्छतापरान्पुनाति । स पङ्क्तिपावनो भवति ।

ब्रह्महत्यादिपातकैर्मुक्तो भवति । गोहत्यादिपातकैर्मुक्तो भवति ।

तुलापुरुषादिदानैः प्रपापानतः पूतो भवति ।

अशेषपापान्मुक्तो भवति । भक्ष्याभक्ष्यपापैर्मुक्तो भवति ।

सर्वमन्त्रयोगपारीणो भवति । स एव ब्राह्मणो भवति ।

तस्माच्छिष्यं भक्तं प्रतिगृह्णीयात् । सोऽनन्तफलमश्नुते ।

स जीवन्मुक्तो भवतीत्याह भगवान्नारायणो ब्रह्माणमित्युपनिषत् ॥

ॐ भद्रं कर्णेभिः श्रुणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥

स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवागुंसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ॥

ॐ स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।

स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥

ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ हरिः ॐ तत्सत् ॥

इति दत्तात्रेयोपनिषत्समाप्ता ॥