Yogachudamani Upanishad

Aus Yogawiki

Die Yogachudamani Upanishad oder auch Yogachudamanyupanishad (Sanskrit: योगचूडामण्युपनिषद् yoga-cūḍāmaṇy-upaniṣad f.) die "Kronjuwel (Chudamani) des Yoga" genannte Upanishad, ist ein Teil der indischen Heiligen Schriften, die Veda genannt werden. Die Yogachudamani Upanishad gehört zum Samaveda und wird den Yoga Upanishaden zugeordnet.

Die Yogachudamani Upanishad ist trotz ihrer formalen Zugehörigkeit zur Shruti ein kompilierter Text, insofern der Großteil ihrer Verse aus anderen, älteren Werken zusammengetragen und in teilweise neuer Anordnung übernommen wurden. Diese sind in den meisten Fällen das Goraksha Shataka (Version 1 und 2) und die Hatha Yoga Pradipika. Eine detaillierte Übersicht hierzu gibt die Konkordanz der Verse der Yogachudamani Upanishad, des Goraksha Shataka (Version 1 und 2) und der Hatha Yoga Pradipika.

Yogachudamani Upanishad Übersetzung, Sanskrit Text Devanagari und Umschrift, Wort-für-Wort-Übersetzung

Vorbemerkungen zum Text

Die Yogachudamani Upanishad ist für die Erforschung der Hatha Yoga-Texte, die im engeren Zusammenhang der Tradition der Natha-Yogis stehen, insofern von besonderem Interesse, als sie viele wichtige Lesarten und Varianten bietet, die dem Gesamtverständnis dieser Textgruppe dienen. Große Textpassagen sind nahezu identisch mit zusammenhängenden Abschnitten der Version 1 bzw. 2 des Goraksha Shataka, teilweise in derselben, teilweise in geänderter Versfolge. Für ein besseres Textverständnis sind daher einige textkritische Anmerkungen und Bezüge zum Goraksha Shataka sowie zur Hatha Yoga Pradipika erforderlich.

Vers 1: Einleitung

Ich werde nun, mit dem Wunsch den Yogis zu nützen, den Kronjuwel des Yoga verkünden, ein Mysterium, das (hinsichtlich des Erreichens der) höchsten Befreiung Erfolg gewährt, und von den besten Kennern des Yoga verehrt wird.


योगचूडामणिं वक्ष्ये योगिनां हितकाम्यया |
कैवल्यसिद्धिदं गूढं सेवितं योगवित्तमैः || १ ||
yoga-cūḍāmaṇiṃ vakṣye yogināṃ hita-kāmyayā |
kaivalya-siddhidaṃ gūḍhaṃ sevitaṃ yoga-vittamaiḥ|| 1 ||
yoga-chudamanim vakshye yoginam hita-kamyaya |
kaivalya-siddhidam gudham sevitam yoga-vittamaiḥ || 1 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

yoga-cūḍāmaṇim : den Kronjuwel (Chudamani) des Yoga
vakṣye : ich werde verkünden, lehren (vac)
yoginām : der Yogis (Yogin)
hita-kāmyayā : mit dem Wunsch für den Nutzen (Hitakamya)
kaivalya-siddhidam : der (hinsichtlich des Erreichens der) höchsten Befreiung ("Alleinheit", Kaivalya) Erfolg gewährt (Siddhida)
gūḍham : geheim, ein Geheimnis, Mysterium (Gudha)
sevitam : verehrt, aufgesucht, benutzt (Sevita)
yoga-vit-tamaiḥ : von den besten (-tama) Kennern des Yoga (Yogavid)

Anmerkung: Die Formulierung yogināṃ hita-kāmyayā wird - abgesehen von weiteren strukturellen und inhaltlichen Ähnlichkeiten - wortwörtlich im zweiten Pada von Vers 4 der Version 2 des Goraksha Shataka gebraucht.

Vers 2: Die sechs Glieder des Hatha Yoga

Körperstellung, Atemkontrolle, das Zurückhalten (des inneren Nektars), Konzentration, Meditation und Versenkung - dies sind die sechs Glieder des Yoga.


आसनं प्राणसंरोधः प्रत्याहारश्च धारणा |
ध्यानं समाधिरेतानि योगाङ्गानि भवन्ति षट् || २ ||
āsanaṃ prāṇa-saṃrodhaḥ pratyāhāraś ca dhāraṇā |
dhyānaṃ samādhir etāni yogāṅgāni bhavanti ṣaṭ || 2 ||
asanam prana-samrodhah pratyaharash cha dharana |
dhyanam samadhir etani yogangani bhavanti shat || 2 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

āsanam : Körperstellung, Sitzhaltung (Asana)
prāṇa-samrodhaḥ : Atemkontrolle (Pranasamrodha)
pratyāhāraḥ : das Zurückhalten (des inneren Nektars, Pratyahara)
ca : und (Cha)
dhāraṇā : Konzentration (Dharana)
dhyānam : Meditation (Dhyana)
samādhiḥ : Versenkung (Samadhi)
etāni : dies (Etad)
yogāṅgāni : Bestandteile, Glieder des Yoga (Yoganga)
bhavanti : sind (bhū)
ṣaṭ : die sechs (Shat)

Anmerkungen: Dieser Vers wird mit einigen Varianten als Vers 2 in der Version 1 des Goraksha Shataka überliefert (vgl. auch die dortige Anm. zu diesem Vers), außerdem mit fast identischem Wortlaut als Vers 7 in der Version 2 des Goraksha Shataka.

Pranasamrodha (prāṇa-saṃrodhaḥ) ist ein Synonym für Pranayama. Es bedeutet soviel wie "Kontrolle über den Atem bzw. die Lebensenergie Prana", wörtlich jedoch das "Anhalten (Samrodha) des Atems (Prana)", und bezieht sich folglich insbesondere auf die Atemverhaltungen (Kumbhaka).

Die vorliegende Übersetzung des Wortes pratyāhāraḥ, das in der Regel als der "Rückzug der Sinne" (Indriya) von ihren äußeren Objekten (Vishaya) verstanden wird, lehnt sich an die in Vers 55 der Version 1 des Goraksha Shataka gegebene Definition von Pratyahara an:

candrāmṛta-mayīṃ dhārāṃ pratyāhārati bhāskaraḥ |
tat-pratyāharaṇaṃ tasya pratyāhāraḥ sa ucyate || 55 ||

"Die (in der Nabelgegend befindliche) Sonne (Bhaskara) zieht den Strom (Dhara) des Mondnektars (Chandra-Amrita) an sich. Das Zurückhalten Pratyaharana dieses (Nektarstroms) von der Sonne wird Pratyahara genannt." (GŚ 1, 55)

Vers 3 - 4: Siddhasana und Kamalasana. Der feinstoffliche Körper

Die eine (Sitzhaltung) wird perfekter Sitz (Siddhasana) genannt, die andere Lotussitz (Kamalasana). Wer die sechs Energiezentren, die sechzehn Stützen, die drei Arten von Meditationsobjekten, und die fünf Räume in seinem Körper nicht kennt, wie kann dessen Erfolg möglich sein?


एकं सिद्धासनं प्रोक्तं द्वितीयं कमलासनम् ||
षट्चक्रं षोडशाधारं त्रिलक्ष्यं व्योमपञ्चकम् || ३ ||
स्वदेहे यो न जानाति तस्य सिद्धिः कथं भवेत् |
ekaṃ siddhāsanaṃ proktaṃ dvitīyaṃ kamalāsanam ।
ṣaṭ-cakraṃ ṣoḍaśādhāraṃ tri-lakṣyaṃ vyoma-pañcakam || 3 ||
sva-dehe yo na jānāti tasya siddhiḥ kathaṃ bhavet |
ekam siddhasanam proktam dvitiyam kamalasanam |
shat-chakram shodashadharam tri-lakshyam vyoma-panchakam || 3 ||
sva-dehe yo na janati tasya siddhih katham bhavet |


Wort-für-Wort-Übersetzung

ekam : die eine (Sitzhaltung, Eka)
siddhāsanam : perfekter Sitz (Siddhasana)
proktam : wird genannt (Prokta)
dvitīyam : die andere ("zweite", Dvitiya)
kamalāsanam : Lotussitz (Kamalasana)
ṣaṭ-cakram : die sechs (Shash) Energiezentren ("Räder", Chakra)
ṣoḍaśādhāram : die sechzehn (Shodasha) Stützen, Konzentrationspunkte Adhara)
tri-lakṣyam : die drei Arten von Meditationsobjekten (Trilakshya)
vyoma-pañcakam : die fünf Räume (Vyoma Panchaka)
sva-dehe : im eigenen (Sva) Körper (Deha)
yaḥ : der, wer (Yad)
na : nicht (Na)
jānāti : kennt (jñā)
tasya : dessen (Tad)
siddhiḥ : Erfolg (Siddhi)
katham : wie (Katham)
bhavet : kann (möglich) sein (bhū)

Anmerkungen: An dieser Stelle wird der kompilative Charakter der Yogachudamani Upanishad bereits deutlich. Vers 3 ist aus Teilen zweier Verse des Goraksha Shataka zusammengesetzt: Der erste Halbvers stellt den zweiten Halbvers von Vers 7 der 1. Version des GŚ dar. Der vollständige Vers lautet wie folgt:

āsanebhyaḥ samastebhyo dvayam eva viśiṣyate |
ekaṃ siddhāsanaṃ proktaṃ dvitīyaṃ kamalāsanam || 7 ||

"Von allen Körperstellungen (Asana) zeichnen sich zwei (Dvaya) besonders aus: die eine wird perfekter Sitz (Siddhasana) genannt, die andere Lotussitz (Kamalasana)." GŚ 1, 7

Der zweite Halbvers von YCU 3 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 4 nahezu wörtlich dem 13. Vers der Version 2 des Goraksha Shataka:

ṣaṭ-cakraṃ ṣoḍaśādhāraṃ tri-lakṣ(y)aṃ vyoma-pañcakam |
sva-dehe ye na jānanti kathaṃ sidhyanti yoginaḥ || 13 ||

"Wie können diejenigen Yogis, die die sechs Energiezentren, die sechzehn Stützen, die drei Arten von Meditationsobjekten, und die fünf Räume in ihrem Körper nicht kennen, ans Ziel gelangen?" GŚ 2, 13

Ein ganz ähnlicher Vers wird in der ebenfalls dem Goraksha zugeschriebenen Siddha Siddhanta Paddhati (2.31) überliefert, wo allerdings von neun statt sechs Chakras die Rede ist:

nava-cakraṃ kalādhāraṃ tri-lakṣyaṃ vyoma-pañcakam |
samyag etan na jānāti sa yogī nāma-dhārakaḥ ||

"Einer, der die neun (Nava) Energiezentren (Chakra), die sechzehn (Kala) Stützen (Adhara), die drei Arten von Meditationsobjekten (Trilakshya), und die fünf Räume (Vyoma Panchaka) nicht vollständig kennt, der ist nur dem Namen nach (Namadharaka) ein Yogi."

Bei den sechs Chakras der Yogachudamani Upanishad dürfte es sich um die bekannten sechs unteren feinstofflichen Energiezentren Muladhara Chakra, Svadhisthana Chakra, Manipura Chakra, Anahata Chakra, Vishuddhi Chakra und Ajna Chakra handeln. Die neun Chakras, sechzehn Adharas, drei Arten von Meditationsobjekten (Trilakshya) und fünf Räume (Vyoma Panchaka) werden im Artikel Siddha Siddhanta Paddhati ausführlicher beschrieben.

Im Sinne einer gut lesbaren und verständlichen Übersetzung werden hier und im Folgenden die inhaltlich zusammengehörigen Halbverse der Yogachudamani Upanishad zusammengestellt. Derselben Praxis folgt auch Upanishad Brahma Yogin, der Kommentator der YCU, indem er die Textpassagen nach inhaltlichen Kriterien unterteilt und kommentiert, unabhängig von der mechanisch durchgeführten Verszählung, die er beibehält. Diese von der inhaltlichen Gliederung des Textes abweichende Verszählung betrifft nahezu das gesamte erste Drittel der YCU und endet mit Vers 39 (zu weiteren Textbezügen vgl. weiter unten die Konkordanz der Verse der Yogachudamani Upanishad, des Goraksha Shataka (Version 1 und 2) und der Hatha Yoga Pradipika).

Vers 4 - 5: Die Chakras - Anzahl der Blütenblätter

Adhara, "die Grundlage", hat vier Blütenblätter, und Svadhishthana, "die Stätte des Selbst", hat sechs Blütenblätter. In der Nabelgegend ist ein Lotus mit zehn Blütenblättern, und in der Herzgegend ein (Rad) mit zwölf Speichen.


चतुर्दलं स्यादाधारं स्वाधिष्ठानं च षड्दलम् || ४ ||
नाभौ दशदलं पद्मं हृदये द्वादशारकम् |
catur-dalaṃ syād ādhāraṃ svādhiṣṭhānaṃ ca ṣaḍ-dalam || 4 ||
nābhau daśa-dalaṃ padmaṃ hṛdaye dvā-daśārakam |
chatur-dalam syad adharam svadhishthanam cha shad-dalam || 4 ||
nabhau dasha-dalam padmam hridaye dva-dasharakam |


Wort-für-Wort-Übersetzung

catur-dalam : vierblättrig (Chaturdala)
syāt : ist ("sei", as)
ādhāram : die Grundlage, Stütze (Adhara)
svādhiṣṭhānam : die Stätte des Selbst (Svadhishthana)
ca : und (Cha)
ṣaḍ-dalam : sechsblättrig (Shaddala)
nābhau : in der Nabelgegend ("am Nabel", Nabhi)
daśa-dalam : zehnblättriger (Dashadala)
padmam : (ist ein) Lotus (Padma)
hṛdaye : in der Herzgegend ("im Herzen", Hrid)
dvā-daśārakam : ein (Rad mit) zwölf (Dvadasha) Speichen (Araka)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 4 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 5 nahezu wörtlich dem 15. Vers der Version 2 des Goraksha Shataka. Dort heißt es im vierten Pada sūrya-saṅkhya-dalaṃ hṛdi "in der Herzgegend (Hrid, ist ein Lotus) mit einer Anzahl (Sankhya) von zwölf ('Sonne', Surya) Blütenblättern (Dala)".

Es handelt sich der Reihe nach um das Muladhara Chakra, Svadhishthana Chakra, Manipura Chakra und Anahata Chakra. Der sich auf das Herzzentrum beziehende Ausdruck dvā-daśārakam enthält das Wort Araka "Radspeiche", was besonders gut zur ursprünglichen Bedeutung von Chakra - "Rad" - passt. Sehr wahrscheinlich ist die Vorstellung von rotierenden Rädern, deren unterschiedliche Speichenzahl der entsprechenden Anzahl der damit in Verbindung stehenden Keimsilben (Bija) bzw. Buchstaben (Akshara) des Sanskrit Alphabets entspricht, der symbolischen Darstellung der Chakras durch Lotusblüten (Padma) mit einer entsprechenden Anzahl von Blütenblättern (Dala) vorausgegangen.

So heißt es bspw. im Yogasutra (3.29): nābhi-cakre kāya-vyūha-jñānam "(Durch Samyama) auf das Nabelzentrum (Nabhi Chakra, entsteht) Kenntnis (Jnana) über die Bestandteile (Vyuha) des Körpers (Kaya)".

Vers 5 - 6: Die Chakras - Anzahl der Blütenblätter

(Im Kehlbereich ist ein Rad) mit sechzehn Speichen, genannt das Reine, und in der Mitte der Augenbrauen ein zweiblättriger (Lotus). An der Öffnung zum Absoluten (Brahmarandhra), am großen Weg (d.h. an Sushumna gelegen), ist ein (Lotus) mit tausend Blütenblättern.


षोडशारं विशुद्धाख्यं भ्रूमध्ये द्विदलं तथा || ५ ||
सहस्रदलसङ्ख्यातं ब्रह्मरन्ध्रे महापथि |
ṣoḍaśāraṃ viśuddhākhyaṃ bhrū-madhye dvi-dalaṃ tathā || 5 ||
sahasra-dala-saṅkhyātaṃ brahma-randhre mahā-pathi |
shodasharam vishuddhakhyam bhru-madhye dvi-dalam tatha || 5 ||
sahasra-dala-sankhyatam brahma-randhre maha-pathi |


Wort-für-Wort-Übersetzung

ṣoḍaśāram : (im Kehlbereich ein Rad mit) sechzehn (Shodasha) Speichen (Ara)
viśuddhākhyam : mit der Bezeichnung (Akhya) das Reine (Vishuddha)
bhrū-madhye : in der Mitte der Augenbrauen (Bhrumadhya)
dvi-dalam : (ein) zweiblättriger (Lotus, (Dvidala)
tathā : und (Tatha)
sahasra-dala-saṅkhyātam : (ein Lotus, der) tausend Blütenblätter (Sahasradala) hat ("zählend", Sankhyata)
brahma-randhre : an der Öffnung zum Absoluten, an der Fontanelle (Brahmarandhra)
mahā-pathi : am großen Weg (Mahapatha); oder: an bzw. entlang der Sushumna

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 5 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 6 weitestgehend dem 16. Vers der Version 2 des Goraksha Shataka (vgl. die dortige Anm.). Dort heißt es im ersten Pada kaṇṭhe syāt ṣoḍaśa-dalaṃ "Im Kehlbereich (Kantha) ist (ein Lotus) mit sechzehn Blütenblättern (Shodashadala)". Es handelt sich entsprechend um das Vishuddha Chakra, Ajna Chakra und Sahasrara Chakra.

Damit wurden in diesem und dem vorangehenden Vers die sieben Haupt-Chakras genannt. Interressanterweise hieß es in Vers 3 "Wer die sechs Energiezentren ... in seinem Körper nicht kennt ...", was möglicherweise ein Hinweis darauf ist, dass das Sahasrara Chakra genannte siebte Chakra sich außerhalb bzw. oberhalb des physischen Körpers befindet.

Vers 6 - 7: Adhara, Svadhishthana und Yonisthana

Adhara, "die Grundlage", ist das erste Energiezentrum (Chakra), Svadhishthana, "die Stätte des Selbst", das zweite. Zwischen diesen beiden befindet sich Yonisthana, "der Ort des Ursprungs", der Kamarupa, "die Natur des Verlangens" (oder: "jede beliebige Gestalt annehmend"), genannt wird.


आधारं प्रथमं चक्रं स्वाधिष्ठानं द्वितीयकम् || ६ ||
योनिस्थानं द्वयोर्मध्ये कामरूपं निगद्यते |
ādhāraṃ prathamaṃ cakraṃ svādhiṣṭhānaṃ dvitīyakam || 6 ||
yoni-sthānaṃ dvayor madhye kāma-rūpaṃ nigadyate |
adharam prathamam chakram svadhishthanam dvitiyakam || 6 ||
yoni-sthanam dvayor madhye kama-rupam nigadyate |


Wort-für-Wort-Übersetzung

ādhāram : die Grundlage, Stütze (Adhara)
prathamam : (ist) das erste (Prathama)
cakram : Energiezentrum ("Rad", Chakra)
svādhiṣṭhānam : die Stätte des Selbst (Svadhishthana)
dvitīyakam : (ist) das zweite (Dvitiyaka)
yoni-sthānam : (ist) der Ort des Ursprungs (Yonisthana), die Stelle (Sthana) des Dammes, Beckenbodens ("des Ursprungs", Yoni)
dvayoḥ : dieser beiden (Dva)
madhye : in der Mitte (Madhya)
kāma-rūpam : die Natur ("Form") des Verlangens, jede beliebige Gestalt (Kamarupa)
nigadyate : der genannt wird (ni + gad)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 6 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 7 Wort für Wort Vers 10 der Version 1 sowie Vers 17 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Adhara ist ein Synonym für Muladhara, das Wurzelzentrum. Yonisthana bedeutet die Region des Beckenbodens, das Perineum. Kamarupa ist auch der Name einer Region im indischen Bundesstaat Assam, in der sich ein bedeutender Tempelkomplex der Shakti-Verehrung befindet.

Vers 7 - 8: Symbolik des Adhara (Muladhara Chakra)

In der Gegend des Anus befindet sich ein Verlangen (Kama) genannter vierblättriger Lotus. In dessen Mitte, so wird es gelehrt, befindet sich ein Dreieck (Yoni), das von den Vollkommenen als Kamakhya gepriesen wird.


कामाख्यं तु गुदस्थाने पङ्कजं तु चतुर्दलम् || ७ ||
तन्मध्ये प्रोच्यते योनिः कामाख्या सिद्धवन्दिता |
kāmākhyaṃ tu guda-sthāne paṅkajaṃ tu catur-dalam || 7 ||
tan-madhye procyate yoniḥ kāmākhyā siddha-vanditā |
kamakhyam tu guda-sthane pankajam tu chatur-dalam || 7 ||
tan-madhye prochyate yonih kamakhyha siddha-vandita |


Wort-für-Wort-Übersetzung

kāmākhyam : (ist) ein den Namen (Akhya) Verlangen (Kama) habender
tu : aber, jedoch (Tu)
guda-sthāne : in der Gegend (Sthana) des Anus (Guda)
paṅkajam : Lotus (Pankaja)
tu : aber, jedoch
catur-dalam : vierblättriger (Chaturdala)
tan-madhye : in dessen (Tad) Mitte (Madhya)
procyate : wird erwähnt, gelehrt (pra + vac)
yoniḥ : ein (als Dreieck dargestelltes) weibliches Genital (Yoni)
kāmākhyā : Kamakhya ("Name des Verlangens")
siddha-vanditā : das von den Vollkommenen (Siddha) gepriesen, verehrt (Vandita) wird

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 7 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 8 mit einigen Lesarten Vers 11 der Version 1 sowie Vers 18 der Version 2 des Goraksha Shataka. Dort heißt es im ersten Pada ādhārākhye guda-sthāne bzw. ādhārākhyaṃ guda-sthānaṃ, woraus sich ergibt, dass sich in der Anusgegend das Adhara genannte (Akhya) erste Chakra, also das Muladhara Chakra befindet.

Die zweimalige Verwendung der Partikel tu "aber, jedoch" im ersten Halbvers der YCU ist insofern auffällig, als tu in metrischen Texten häufig die bloße Funktion eines Lückenfüllers hat. Dies ist ein Hinweis darauf, dass die Lesung des Goraksha Shataka die ursprünglichere ist, da der Text beider Versionen ohne tu auskommt.

Das Neutrum kāmākhyam, das in der Lesart der Yogachudamani Upanishad im ersten Pada steht, ist der Name eines heiligen Ortes, an dem die Göttin Durga als Kāmākhyā (Femininum, "Name des Verlangens") verehrt wird. Zur Bedeutung und Symbolik der im Muladhara Chakra befindlichen Kamakhya genannten Yoni vgl. die Anm. zu Vers 11 der Version 1 des Goraksha Shataka. Auch Upanishad Brahma Yogin, der Kommentator der YCU, versteht sie als Repräsentation der Kundalini Shakti, d.h. der als "Schlangenkraft" im Muladhara Chakra wohnenden Göttin.

Vers 8 - 9: Symbolik des Adhara (Muladhara Chakra)

In der Mitte dieses (Dreiecks) befindet sich ein großes Linga, das nach Westen (d.h. in Richtung der Sushumna) ausgerichtet ist. Wer den Lichtkreis im Bereich des Nabels, (leuchtend) wie ein Edelstein, kennt, der ist ein Kenner des Yoga.


तस्य मध्ये महालिङ्गं पश्चिमाभिमुखं स्थितम् || ८ ||
नाभौ तु मणिवद्बिम्बं यो जानाति स योगवित् |
tasya madhye mahā-liṅgaṃ paścimābhimukhaṃ sthitam || 8 ||
nābhau tu maṇi-vad bimbaṃ yo jānāti sa yoga-vit |
tasya madhye maha-lingam pashchimabhimukham sthitam || 8 ||
nabhau tu mani-vad bimbam yo janati sa yoga-vit |


Wort-für-Wort-Übersetzung

tasya : des (als Dreieck dargestellten weiblichen Genitals, Tad)
madhye : in der Mitte (Madhya)
mahā-liṅgam : ein großes Linga ("männliches Glied", Mahalinga)
paścimābhimukham : das nach hinten ("Westen", Pashchima) ausgerichtet (Abhimukha) ist
sthitam : befindet sich (Sthita)
nābhau : im (Bereich des) Nabel(s, Nabhi)
tu : aber, jedoch (Tu)
maṇi-vat : wie (Vat) ein (leuchtender) Edelstein (Mani)
bimbam : den Lichtkreis ("Mondscheibe", Bimba)
yaḥ : wer (Yad)
jānāti : kennt (jñā)
saḥ : der (Tad)
yoga-vit : (ist) ein Kenner des Yoga (Yogavid)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 8 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 9 mit einigen Lesarten Vers 12 der Version 1 sowie Vers 19 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Dieser Vers bietet zwei Verständnisschwierigkeiten, einmal syntaktischer und einmal inhaltlicher Art. Das Demonstrativpronomen tasya "dessen" kann sich nur auf ein Maskulinum oder Neutrum beziehen, wofür nur der kāmākhyam genannte "Lotus" (paṅkajam), also das Adhara in Frage kommt (vgl. den ersten Halbvers des vorangehenden Verses 7 - 8). Die Lesung beider Versionen des Goraksha Shataka lautet hingegen yoni-madhye "inmitten der Yoni" statt tasya madhye "inmitten des (Adhara)", d.h. das hier beschriebene Linga befindet sich in dem die Yoni symbolisierenden Dreieck, das sich wiederum im Muladhara Chakra befindet. Möglicherweise steht die Lesung tasya nur fälschlich für tasyā, die Sandhiform von tasyāḥ "deren", womit der syntaktische Bezug auf das Femininum yoniḥ im vorangehenden Vers erfüllt wäre.

Im zweiten Halbvers scheint in der Yogachudamani Upanishad ein Überlieferungsfehler vorzuliegen: Da es hier um die Symbolik des auch Adhara genannten Muladhara Chakra geht, passt der Ausdruck nābhau tu "im Nabel(bereich) hingegen" nicht so recht hierher (das Nabelzentrum wird erst in Vers 12 - 13 behandelt). Das Goraksha Shataka liest dafür mastake, d.h. der Lichtkreis (bimbam) befindet sich am "Kopf" des in der Yoni befindlichen mahā-liṅgaṃ (vgl. die Anm. zu Vers 12 der Version 2 des Goraksha Shataka). Die Partikel tu ist an dieser Stelle wieder bloßer Lückenfüller (vgl. Vers 7 - 8).

Vers 9 - 10: Symbolik des Adhara (Muladhara Chakra)

Unterhalb des Linga befindet sich ein Dreieck, die Stätte des Feuers, die wie ein Blitzstrahl aufleuchtet und die Farbe glühenden Goldes hat.


तप्तचामीकराभासं तडिल्लेखेव विस्फुरत् || ९ ||
त्रिकोणं तत्पुरं वह्नेरधो मेढ्रात्प्रतिष्ठितम् |
tapta-cāmīkarābhāsaṃ taḍil-lekheva visphurat || 9 ||
tri-koṇaṃ tat puraṃ vahner adho meḍhrāt pratiṣṭhitam |
tapta-chamikarabhasam tadil-lekheva visphurat || 9 ||
tri-konam tat puram vahner adho medhrat pratishthitam |


Wort-für-Wort-Übersetzung

tapta-cāmīkarābhāsam : von der Farbe (Abhasa) glühenden (Tapta) Goldes (Chamikara)
taḍil-lekhā : ein Blitzstrahl (Tadillekha)
iva : wie (Iva)
visphurat : aufscheinend, leuchtend (vi + sphur)
tri-konam : ein Dreieck (Trikona)
tat : das (Tad)
puram : (ist) die Stätte ("Stadt", Pura)
vahneḥ : des Feuers (Vahni)
adhaḥ  : unterhalb (Adhas)
meḍhrāt : vom männlichen Glied (Medhra)
pratiṣṭhitam : befindet sich (Pratishthita)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 9 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 10 wortwörtlich Vers 20 der Version 2 des Goraksha Shataka. Vers 13 der Version 1 hat im dritten Pada die Lesung catur-asraṃ puraṃ "die viereckige Stätte (des Feuers)" statt tri-koṇaṃ tat puraṃ.

Die Verse GŚ 1, 11-13 zusammengenommen beschreiben die häufig dargestellten Bestandteile der Symbolik des Wurzelchakras: vierblättriger Lotus, Viereck (Chaturasra), Dreieck (Yoni) und Linga. In der vorliegenden Version ist allerdings von einem (weiteren) Dreieck (Trikona) die Rede, das sich (statt des Vierecks in GŚ 1, 13) unterhalb des Linga (Medhra) befindet, was von der üblichen Symbolik des Wurzelchakras abweicht.

Vers 10 - 11: Das höchste Licht

Wenn (dieses) höchste, unendliche, nach allen Richtungen strahlende Licht (im Zustand) der Versenkung erblickt wird, dann gibt es (für den Yogi) in der (endgültigen) großen Vereinigung keinen (erneuten) Daseinswandel mehr.


समाधौ परमं ज्योतिरनन्तं विश्वतोमुखम् || १० ||
तस्मिन्दृष्टे महायोगे यातायातो न विद्यते |
samādhau paramaṃ jyotir anantaṃ viśvato-mukham || 10 ||
tasmin dṛṣṭe mahā-yoge yātāyāto na vidyate |
samadhau paramam jyotir anantam vishvato-mukham || 10 ||
tasmin drishte maha-yoge yatayato na vidyate |


Wort-für-Wort-Übersetzung

samādhau : in der Versenkung (Samadhi)
paramam : (erscheinende) höchste (Parama)
jyotir : Licht (Jyotis)
anantam : unendliche, grenzenlose (Ananta)
viśvato-mukham : das überallhin strahlt ("nach allen Seiten gewandt ist", Vishvatomukha)
tasmin : (wenn) es (Tad)
dṛṣṭe : gesehen, wahrgenommen wird (Drishta)
mahā-yoge : in der großen Vereinigung (Mahayoga)
yātāyātaḥ : einen, für den es Entstehen und Vergehen, Daseinswandel gibt ("Kommen und Gehen", Yatayata)
na : nicht (Na)
vidyate : es gibt (vid)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 10 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 11 beinahe Wort für Wort Vers 21 der Version 2 des Goraksha Shataka. Dort steht im vierten Pada das Neutrum yātāyātaṃ statt yātāyātaḥ (Maskulinum). Ersteres bedeutet "Kommen und Gehen" und könnte sich auf das Entstehen und Vergehen, den Daseinswandel beziehen. Die maskuline Form der Yogachudamani Upanishad bezieht sich vielleicht auf den (hier nicht ausdrücklich erwähnten) Yogi, für den es im Mahayoga kein erneutes "Kommen und Gehen", also keinen künftigen Daseinswandel mehr gibt. Das Kompositum mahā-yoge "im großen Yoga" könnte hier ein Synonym für Mahasamadhi sein, d.h. das willentliche endgültige Verlassen des Körpers und Eingehens ins Absolute. Für einen solchen Yogi gibt es keine Wiedergeburt mehr.

Upanishad Brahma Yogin, der Kommentator der YCU, versteht yātāyātaḥ ebenfalls als "Kommen und Gehen" (d.h. wie ein Neutrum) und bezieht es auf das Aus- und Einströmen der Lebensenergie durch Ida und die anderen Nadis (... tasya punar iḍādi-mārgeṇa yātāyāto na vidyate). Dies deutet darauf hin, dass Prana dann kontinuierlich nur noch durch die Sushumna fließt, und die übrigen Nadis ihren Zweck verlieren. In diesem Sinne heißt es in Hatha Yoga Pradipika 4.18:

dvā-saptati-sahasrāṇi nāḍī-dvārāṇi pañjare |
suṣumṇā śāmbhavī śaktiḥ śeṣās tv eva nirarthakāḥ || 4.18 ||

"Im Körper (Panjara) gibt es 72 000 Tore (Dvara für Prana in Form von feinstofflichen Energie-)Kanälen (Nadi). Die Sushumna ist die göttliche (Shambhavi) Energie (Shakti), die übrigen (Kanäle) sind (so gut wie) nutzlos." (HYP 4.18)

Vers 11 - 12: Svadhishthana Chakra

Mit dem Wort Selbst (Sva) wird die Lebensenergie (Prana) bezeichnet, und Svadhishthana, "die Stätte des Selbst", hat diese zur Basis (d.h. ist deren Sitz). Weil die Stätte des Selbst (bzw. des Prana) die Grundlage (des männlichen Gliedes) ist, wird (dieses Energiezentrum) auch nach dem männlichen Glied benannt.


स्वशब्देन भवेत्प्राणः स्वाधिष्ठानं तदाश्रयम् || ११ ||
स्वाधिष्ठानाश्रयादस्मान्मेढ्रमेवाभिधीयते |
sva-śabdena bhavet prāṇaḥ svādhiṣṭhānaṃ tad-āśrayam || 11 ||
svādhiṣṭhānāśrayād asmān meḍhram evābhidhīyate |
sva-shabdena bhavet pranah svadhishthanam tad-ashrayam || 11 ||
svadhishthanashrayad asman medhram evabhidhiyate |


Wort-für-Wort-Übersetzung

sva-śabdena : mit dem Wort (Shabda) Selbst (Sva)
bhavet : sei (bezeichnet, bhū)
prāṇaḥ : der Lebensatem, die Lebensenergie (Prana)
svādhiṣṭhānam : die Stätte des Selbst (das zweite Energiezentrum bzw. Chakra, Svadhishthana)
tad-āśrayam : hat diesen (Lebensatem, Tad) zur Basis ("als Stütze", Ashraya)
svādhiṣṭhānāśrayāt : weil die Stätte des Selbst/der Lebensenergie (Svadhishthana) die Grundlage (Ashraya, des männlichen Gliedes) ist
asmāt : deshalb (Idam)
meḍhram : (als) männliches Glied, Penis (Medhra)
eva : ebenso (Eva)
abhidhīyate : wird bezeichnet (abhi + dhā)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 11 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 12 mit einigen Lesarten Vers 14 der Version 1 (vgl. die dortige Anm.) sowie Vers 22 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Der Kommentator Upanishad Brahma Yogin erklärt, dass der Penis (Medhra) durch einen "Lebensnerv" (Prana-Nadi) mit dem Svadhishthana in Verbindung steht, und daher diese Benennung gerechtfertigt ist: meḍhrasya prāṇa-nāḍitvāt svādhiṣṭhānāśrayatvaṃ yujyate.

Aus der ebenfalls dem Goraksha zugeschriebenen Siddha Siddhanta Paddhati (2.13) geht hervor, dass Medhradhara (meḍhra + ādhāra, "Penis-Stütze") eine andere Bezeichnung für das Svadhishthana Chakra ist. In der SSP wird es als das vierte von insgesamt sechzehn Adharas (vgl. YCU 3-4) beschrieben und in Verbindung mit der Technik Vajroli gebracht, die der Kontrolle des Samenflusses (Bindustambhana) dient.

Vers 12 - 13: Manipuraka Chakra

Der Kanda, der an dieser Stelle von der Sushumna wie eine Perle von einem Faden durchzogen wird, dieses Energiezentrum in der Nabelgegend wird "Edelsteinflut" (Manipuraka) genannt.


तन्तुना मणिवत्प्रोतो योऽत्र कन्दः सुषुम्णया || १२ ||
तन्नाभिमण्डले चक्रं प्रोच्यते मणिपूरकम् |
tantunā maṇi-vat proto yo'tra kandaḥ suṣumṇayā || 12 ||
tan nābhi-maṇḍale cakraṃ procyate maṇi-pūrakam |
tantuna mani-vat proto yo'tra kandah sushumnayā || 12 ||
tan nabhi-mandale chakram prochyate mani-purakam |


Wort-für-Wort-Übersetzung

tantunā : von einem Faden (Tantu)
maṇi-vat : wie (Vat) eine Perle, ein Edelstein (Mani)
protaḥ : durchzogen wird (Prota)
yaḥ : der, welcher (Yad)
atra : hier, an dieser Stelle (Atra)
kandaḥ : der Kanda ("die Knolle, Zwiebel")
suṣumṇayā : von Sushumna
tat : dieses (Tad)
nābhi-maṇḍale : am Nabelkreis, im Nabelbereich (Nabhi-Mandala)
cakram : Energiezentrum ("Rad", Chakra)
procyate : wird genannt (pra + vac)
maṇi-pūrakam : Nabelzentrum ("Edelsteinflut", Manipuraka)

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 12 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 13 fast wortwörtlich Vers 15 der Version 1 (vgl. die dortige Anm.) sowie Vers 23 der Version 2 des Goraksha Shataka. In der Lesung der Yogachudamani Upanishad werden Kanda und Manipuraka einander praktisch gleichgesetzt.


Vers 13 - 14: Anahata Chakra

So wandert die Individualseele solange (im Daseinswandel) umher, wie sie in dem zwölfspeichigen großen Energiezentrum, das frei von Verdienst und Schuld ist, die (eigene) Wirklichkeit nicht findet.


द्वादशारे महाचक्रे पुण्यपापविवर्जिते || १३ ||
तावज्जीवो भ्रमत्येवं यावत्तत्त्वं न विन्दति |
dvādaśāre mahā-cakre puṇya-pāpa-vivarjite || 13 ||
tāvaj jīvo bhramaty evaṃ yāvat tattvaṃ na vindati |
dvadashare maha-cakre punya-papa-vivarjite || 13 ||
tavaj jivo bhramaty evam yavat tattvam na vindati |


Wort-für-Wort-Übersetzung

dvādaśāre : in dem zwölfspeichigen (Dvadashara)
mahā-cakre : großen Energiewirbel, Energiezentrum ("großem Rad", Mahachakra)
puṇya-pāpa-vivarjite : frei (Vivarjita) von Verdienst (Punya) und Schuld (Papa)
tāvat : solange (Tavat)
jīvaḥ : das Leben, das Lebensprinzip, die Individualseele (Jiva)
bhramati : wandert, irrt umher (bhram)
evam : so, in dieser Weise (Evam)
yāvat : wie (Yavat)
tattvam : das Selbst, die Wirklichkeit ("Sosein", Tattva)
na : nicht (Na)
vindati : sie findet (vid)

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 13 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 14 wortwörtlich Vers 24 der Version 2 des Goraksha Shataka. Die Anzahl 12 der "Speichen" des "großen Rades" sowie die Stellung dieses Verses im Text zeigen, dass hier vom Herzzentrum bzw. Anahata Chakra die Rede ist. Zur Symbolik von "Rad" (Chakra) und "Lotus" (Padma) vgl. die Anm. zu Vers 4-5.

Der Kommentator Upanishad Brahma Yogin erklärt, dass die Individualseele (Jiva), die ihren Sitz (Asana) im Herzen (Hrid) hat, nur solange (Avadhi) existiert (Sat) und im Kreislauf (Mandala) des Daseinswandel (Samsara) herumirrt, wie in ihr Unwissenheit (Ajnana) über das eigene Selbst (Sva) herrscht: svājñānāvadhi jīvo hṛd-āsanaḥ san saṃsāra-maṇḍale paribhramati.

Vers 14 - 15: Kanda, der Ursprung der Nadis

Oberhalb vom männlichen Glied und unterhalb des Nabels befindet sich der Kanda genannte, wie ein Vogelei geformte Ursprung (der Nadis). Dort entspringen 72 000 feinstoffliche Energiekanäle (Nadi).


ऊर्ध्वं मेढ्रादधो नाभेः कन्दयोनिः खगाण्डवत् || १४ ||
तत्र नाड्यः समुत्पन्नाः सहस्राणि द्विसप्ततिः |
ūrdhvaṃ meḍhrād adho nābheḥ kanda-yoniḥ khagāṇḍa-vat || 14 ||
tatra nāḍyaḥ samutpannāḥ sahasrāṇi dvi-saptatiḥ |
urdhvam medhrad adho nabheh kanda-yoniḥ khaganda-vat || 14 ||
tatra nadyah samutpannah sahasrani dvi-saptatih |


Wort-für-Wort-Übersetzung

ūrdhvam : oberhalb (Urdhva)
meḍhrāt : vom männlichen Glied (Medhra)
adhaḥ : unterhalb (Adhas)
nābheḥ : des Nabels (Nabhi)
kanda-yoniḥ : der Kanda (genannte) Ursprung (der Nadis, Kanda-Yoni)
khagāṇḍa-vat : wie (Vat) ein Vogelei (geformt, Khaga-Anda)
tatra : dort (Tatra)
nāḍyaḥ : feinstoffliche Energiekanäle, Nerven (Nadi)
samutpannāḥ : entspringen ("werden geboren", Samutpanna)
sahasrāṇi dvi-saptatiḥ : 72 000 (Dvisaptati Sahasra)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 14 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 15 wortwörtlich Vers 16 der Version 1 (vgl. die dortige Anm.) sowie mit einer minimalen Lesart Vers 25 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Vers 15 - 16: Die wichtigsten Nadis

Unter diesen Tausenden von feinstoffliche Energiekanälen (Nadi), die die Lebensenergie (Prana) transportieren, werden 72 (besonders) erwähnt. Von diesen werden die wichtigsten zehn am häufigsten gelehrt.


तेषु नाडिसहस्रेषु द्विसप्ततिरुदाहृता || १५ ||
प्रधानाः प्राणवाहिन्यो भूयस्तासु दश स्मृताः |
teṣu nāḍi-sahasreṣu dvi-saptatir udāhṛtā || 15 ||
pradhānāḥ prāṇa-vāhinyo bhūyas tāsu daśa smṛtāḥ |
teshu nadi-sahasreshu dvi-saptatir udahrita || 15 ||
pradhanah prana-vahinyo bhuyas tasu dasha smritaḥ |


Wort-für-Wort-Übersetzung

teṣu : unter diesen (Tad)
nāḍi-sahasreṣu : Tausenden (Sahasra) von feinstoffliche Energiekanälen, Nerven (Nadi)
dvi-saptatiḥ : 72 (Dvisaptati)
udāhṛtā : wird erwähnt (Udahrita)
pradhānāḥ : die wichtigsten (Pradhana)
prāṇa-vāhinyaḥ : die die Lebensenergie ("den Lebensatem", Prana) mit sich führen, transportieren (Vahin)
bhūyaḥ : am häufigsten ("am meisten", Bhuyas)
tāsu : unter diesen (Tad)
daśa : zehn (Dasha)
smṛtāḥ : werden gelehrt ("erinnert", Smrita)

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 15 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 16 nahezu wortwörtlich Vers 17 der Version 1 (vgl. die dortige Anm.) sowie Vers 26 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Vers 16 - 17: Die zehn wichtigsten Nadis

(Diese zehn wichtigsten Nadis sind:) Ida, Pingala, und als dritte Sushumna, Gandhari, Hastijihva, Pusha und Yashasvini ...


इडा च पिङ्गला चैव सुषुम्णा च तृतीयगा || १६ ||
गान्धारी हस्तिजिह्वा च पूषा चैव यशस्विनी |
iḍā ca piṅgalā caiva suṣumṇā ca tṛtīyagā || 16 ||
gāndhārī hasti-jihvā ca pūṣā caiva yaśasvinī |
ida cha pingala chaiva sushumna ca tritiyaga || 16 ||
gandhari hasti-jihva cha pusha chaiva yashasvini |


Wort-für-Wort-Übersetzung

iḍā : Ida
ca : und (Cha)
piṅgalā : Pingala
ca : und
eva : ebenso ("so", Eva)
suṣumṇā : Sushumna
ca : und
tṛtīya-gā : verläuft (ga) als dritte (Tritiya)
gāndhārī : Gandhari
hasti-jihvā : Hastijihva
ca : und
pūṣā : Pusha
ca : und
eva : ebenso
yaśasvinī : Yashasvini

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 16 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 17 nahezu wortwörtlich Vers 18 der Version 1 sowie Vers 27 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Vers 17 - 18: Die zehn wichtigsten Nadis

... Alambusa, Kuhu, und als zehnte wird Yashasvini gelehrt. Dieses große Netzwerk aus feinstofflichen Energiekanälen (Nadi) sollte den Yogis immer bekannt sein.


अलम्बुसा कुहूश्चैव शङ्खिनी दशमी स्मृता || १७ ||
एतन्नाडीमहाचक्रं ज्ञातव्यं योगिभिः सदा |
alambusā kuhūś caiva śaṅkhinī daśamī smṛtā || 17 ||
etan nāḍī-mahā-cakraṃ jñātavyaṃ yogibhiḥ sadā |
alambusa kuhush chaiva shankhini dashami smrita || 17 ||
etan nadi-maha-chakram jnatavyam yogibhih sada |


Wort-für-Wort-Übersetzung

alambusā : Alambusa
kuhūś : (Kuhu)
ca : und (Cha)
eva : ebenso ("so", Eva)
śaṅkhinī : Shankhini
daśamī : als zehnte (Dashama)
smṛtā : wird gelehrt ("erinnert", Smrita)
etat : dieses (Etad)
nāḍī-mahā-cakram : große (Maha) Netzwerk ("Menge", Chakra) aus feinstofflichen Energiekanälen, Nerven (Nadi)
jñātavyam : ist zu kennen, zu verstehen (Jnatavya)
yogibhiḥ : von den Yogis (Yogin)
sadā : jederzeit, immer (Sada)

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 17 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 18 nahezu wortwörtlich Vers 19 der Version 1 sowie Vers 28 der Version 2 des Goraksha Shataka. Dort heißt es im dritten Pada nāḍi-mayaṃ cakraṃ "aus den feinstofflichen Energiekanälen (Nadi) bestehende (Maya) Netzwerk (Chakra)" statt nāḍī-mahā-cakram.

Vers 18 - 19: Ida, Pingala, Sushumna und Gandhari

Ida befindet sich auf der linken Seite, und auf der rechten Pingala. Sushumna wiederum befindet sich in der Mitte, und Gandhari endet im linken Auge.


इडा वामे स्थिता भागे दक्षिणे पिङ्गला स्थिता |
सुषुम्णा मध्यदेशे तु गान्धारी वामचक्षुषि || १८ ||
iḍā vāme sthitā bhāge dakṣiṇe piṅgalā sthitā || 18 ||
suṣumṇā madhya-deśe tu gāndhārī vāma-cakṣuṣi |
ida vame sthita bhage dakshine pingala sthita || 18 ||
sushumna madhya-deshe tu gandhari vama-cakshushi |


Wort-für-Wort-Übersetzung

iḍā : Ida
vāme : auf der linken (Vama)
sthitā : befindet sich (Sthita)
bhāge : Seite ("Teil", Bhaga)
piṅgalā : Pingala
dakṣiṇe : auf der rechten (Dakshina)
sthitā : befindet sich
suṣumṇā : Sushumna
madhya-deśe : im mittleren Raum, in der Leibesmitte (Madhyadesha)
tu : aber, wiederum (Tu)
gāndhārī : Gandhari
vāma-cakṣuṣi : (endet) im linken (Vama) Auge (Chakshus)

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 18 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 19 nahezu wortwörtlich Vers 20 der Version 1 sowie Vers 29 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Vers 19 - 20: Hastijihva, Pusha, Yashasvini und Alambusha

Hastijihva endet im rechten Auge, und Pusha im rechten Ohr. Yashasvini endet im linken Ohr, und Alambusa im Mund.


दक्षिणे हस्तिजिह्वा च पूषा कर्णे तु दक्षिणे || १९ ||
यशस्विनी वामकर्णे चानने चाप्यलम्बुसा |
dakṣiṇe hasti-jihvā ca pūṣā karṇe tu dakṣiṇe || 19 ||
yaśasvinī vāma-karṇe cānane cāpy alambusā |
dakshine hasti-jihva cha pusha karne tu dakshine || 19 ||
yashasvini vama-karne chanane chapy alambusa |


Wort-für-Wort-Übersetzung

dakṣiṇe : (endet) im rechten (Auge, Dakshina)
hasti-jihvā : Hastijihva
ca : und (Cha)
pūṣā : Pusha
karṇe : Ohr (Karna)
tu : aber (Tu)
dakṣiṇe : im rechten
yaśasvinī : Yashasvini
vāma-karṇe : im linken (Vama) Ohr
ca : und
ānane : im Mund (Anana)
ca : und
api : auch (Api)
alambusā : Alambusa

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 19 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 20 nahezu wortwörtlich Vers 21 der Version 1 sowie Vers 30 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Vers 20 - 21: Kuhu und Shankhini

Kuhu endet im Bereich des männlichen Gliedes, und Shankhini im Bereich des Wurzelzentrums (Anus). Auf diese Weise führen die feinstofflichen Energiekanäle (Nadi) im einzelnen zu ihren jeweiligen Körperöffnungen.


कुहूश्च लिङ्गदेशे तु मूलस्थाने तु शङ्खिनी || २० ||
एवं द्वारं समाश्रित्य तिष्ठन्ते नाडयः क्रमात् |
kuhūś ca liṅga-deśe tu mūla-sthāne tu śaṅkhinī || 20 ||
evaṃ dvāraṃ samāśritya tiṣṭhante nāḍayaḥ kramāt |
kuhush cha linga-deshe tu mula-sthane tu shankhini || 20 ||
evam dvaram samashritya tishthante nadayah kramat |


Wort-für-Wort-Übersetzung

kuhūḥ : Kuhu
ca : und (Cha)
liṅga-deśe : (endet) im Bereich (Desha) des männlichen Gliedes (Linga)
tu : aber, wiederum (Tu)
mūla-sthāne : (endet) im Bereich des Wurzelzentrums (Mulasthana)
tu : aber
śaṅkhinī : Shankhini
evam : so, auf diese Weise (Evam)
dvāram : zu der (jeweiligen) Körperöffnung ("Tür", Dvara)
samāśritya : indem sie hinführen ("sich hinbegeben habend", sam + ā + śri)
tiṣṭhante : existieren (sthā)
nāḍayaḥ : die feinstofflichen Energiekanäle, Nerven (Nadika)
kramāt : der Reihe nach, im einzelnen (Krama)

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 20 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 21 nahezu wortwörtlich Vers 22 der Version 1 (vgl. die dortige Anm.) sowie Vers 31 der Version 2 des Goraksha Shataka. Dort heißt es im vierten Pada daśa nāḍikāḥ "die zehn feinstofflichen Energiekanäle".

Vers 21 - 22: Ida, Pingala und Sushumna

Ida, Pingala und Sushumna, die fortwährend die Lebensenergie (Prana) transportieren, münden in (ihre zugehörige) Körperöffnung. Ihre jeweiligen Gottheiten sind der Mond, die Sonne und das Feuer.


इडापिङ्गलासौषुम्णाः प्राणमार्गे च संस्थिताः || २१ ||
सततं प्राणवाहिन्यः सोमसूर्याग्निदेवताः |
iḍā-piṅgalā-sauṣumṇāḥ prāṇa-mārge ca saṃsthitāḥ || 21 ||
satataṃ prāṇa-vāhinyaḥ soma-sūryāgni-devatāḥ |
ida-pingala-saushumnah prana-marge ca samsthitah || 21 ||
satatam prana-vahinyah soma-suryagni-devatah |


Wort-für-Wort-Übersetzung

iḍā-piṅgalā-sauṣumṇāḥ : Ida, Pingala und Saushumna (Sushumna)
prāṇa-mārge : in (ihre zugehörige) Körperöffnung ("Pfad der Lebensenergie" Prana-Marga)
ca : und (Cha)
saṃsthitāḥ : enden, münden, führen ("gerichtet auf" Samsthita)
satatam : fortwährend, stets (Satata)
prāṇa-vāhinyaḥ : die die Lebensenergie ("den Lebensatem", Prana) mit sich führen, transportieren (Vahin)
soma-sūryāgni-devatāḥ : (deren) Gottheiten (Devata) der Mond (Soma), die Sonne (Surya) und das Feuer (Agni) sind

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 21 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 22 nahezu wortwörtlich Vers 32 der Version 2 (vgl. die dortige Anm.) sowie in großen Stücken Vers 23 der Version 1 des Goraksha Shataka (letztere liest mit vertauschter Abfolge beider Halbverse).

Ida führt zum linken Nasenloch, Pingala führt zum rechten Nasenloch, und Sushumna führt zum Brahmarandhra, der Fontanelle am Scheitelpunkt des Kopfes. Saushumna ist ein Synonym für Sushumna.

Vers 22 - 23: Die zehn Haupt- bzw. Neben-Vayus

Prana, Apana, Samana, Vyana und Udana, sowie Naga, Kurma, Krikara, Devadatta und Dhananjaya (sind die Haupt- bzw. Neben-)Vayus ("Winde").


प्राणापानसमानाख्या व्यानोदानौ च वायवः || २२ ||
नागः कूर्मोऽथ कृकरो देवदत्तो धनञ्जयः |
prāṇāpāna-samānākhyā vyānodānau ca vāyavaḥ || 22 ||
nāgaḥ kūrmo'tha kṛkaro deva-datto dhanañ-jayaḥ |
pranapana-samanakhya vyanodhanau cha vayavah || 22 ||
nagah kurmo'tha krikaro deva-datto dhanan-jayaḥ |


Wort-für-Wort-Übersetzung

prāṇāpāna-samānākhyāḥ : namens (Akhya) Prana ("Atem, Lebenshauch, Leben"), Apana und Samana
vyānodānau : Vyana und Udana
ca : und (Cha)
vāyavaḥ : die Lebensenergien ("Winde", Vayu)
nāgaḥ : Naga ("Schlange, Schlangendämon")
kūrmaḥ : Kurma ("Schildkröte")
atha : und
kṛkaraḥ : Krikara ("Rebhuhn")
deva-dattaḥ : Devadatta ("der Gottgegebene")
dhanañ-jayaḥ : Dhananjaya ("der Reichtümer gewinnt")

Anmerkung: Der zweite Halbvers von YCU 22 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 22 nahezu wortwörtlich Vers 33 der Version 2 sowie mit einigen Lesarten Vers 24 der Version 1 des Goraksha Shataka.

Vers 23 - 24: Sitz der fünf Haupt-Vayus

Prana befindet sich stets in der Brust, Apana in der Region des Anus, Samana ist in der Nabelgegend, Udana befindet sich in der Kehle, und Vyana ist im ganzen Körper. Dies sind die fünf Haupt-Vayus.


हृदि प्राणः स्थितो नित्यमपानो गुदमण्डले || २३ ||
समानो नाभिदेशे तु उदानः कण्ठमध्यगः |
व्यानः सर्वशरीरे तु प्रधानाः पञ्च वायवः || २४ ||
hṛdi prāṇaḥ sthito nityam apāno guda-maṇḍale || 23 ||
samāno nābhi-deśe tu udānaḥ kaṇṭha-madhyagaḥ |
vyānaḥ sarva-śarīre tu pradhānāḥ pañca vāyavaḥ || 24 ||
hridi pranah sthito nityam apano guda-mandale || 23 ||
samano nabhi-deshe tu udanah kantha-madhyagaḥ |
vyanah sarva-sharire tu pradhanah pancha vayavah || 24 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

hṛdi : in der Brust, in der Herzgegend ("im Herzen", Hrid)
prāṇaḥ : Prana
sthitaḥ : befindet sich (Sthita)
nityam : stets, immer (Nitya)
apānaḥ : Apana
guda-maṇḍale : in der Region ("Umkreis", Mandala) des Anus (Guda)
samānaḥ : Samana
nābhi-deśe : in der Gegend (Desha) des Nabels (Nabhi)
tu : aber, dagegen (Tu)
udānaḥ : Udana
kaṇṭha-madhyagaḥ : befindet sich in ("geht inmitten", Madhyaga) der Kehle (Kantha)
vyānaḥ : Vyana
sarva-śarīre : im ganzen (Körper) Körper (Sharira)
tu : aber, wiederum (Tu)
pradhānāḥ : als die wichtigsten (Pradhana)
pañca : (die) fünf
vāyavaḥ : Körperwinde, Lebenswinde ("Winde", Vayu)

Anmerkungen: Der zweite Halbvers von YCU 23 entspricht zusammen mit Vers 24 nahezu wortwörtlich Vers 34 einschließlich dem ersten Halbvers von Vers 35 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Der Hiatus (d.h. der Stimmabsatz zwischen den beiden u) zwischen dem 3. und 4. Pada markiert die Padagrenze und ist nicht ungewöhnlich für späte Sanskrittexte aus dem Bereich des Hatha Yoga und Tantra. Bei korrekter Anwendung der Regeln des Sandhi verschmelzen die beiden u in tu udānaḥ zu tūdānaḥ, wodurch jedoch das Metrum gestört würde.

Vers 25: Funktionen der fünf Neben-Vayus

Naga wird in Bezug auf das Aufstoßen gelehrt, und Kurma in Bezug auf das Öffnen der Augen. Krikara bewirkt das Niesen, und Devadatta ist in Bezug auf das Gähnen zu kennen.


उद्गारे नाग आख्यातः कूर्म उन्मीलने स्मृतः |
कृकरः क्षुत्करो ज्ञेयो देवदत्तो विजृम्भणे || २५ ||
udgāre nāga ākhyātaḥ kūrma unmīlane tathā |
kṛkaraḥ kṣut-karo jñeyo deva-datto vijṛmbhaṇe || 25 ||
udgare naga akhyatah kurma unmilane tatha |
krikarah kshut-karo jneyo deva-datto vijrimbhane || 25 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

udgāre : in Bezug auf das Aufstoßen (Udgara)
nāgaḥ : Naga ("Schlange, Schlangendämon")
ākhyātaḥ : wird gelehrt ("angegeben", Akhyata)
kūrmaḥ : Kurma ("Schildkröte")
unmīlane : in Bezug auf das Aufschlagen der Augen (Unmilana)
tathā : und (Tatha)
kṛkaraḥ : Krikara ("Rebhuhn")
kṣut-karaḥ : bewirkt das Niesen (Kshutkara)
jñeyaḥ : ist zu kennen (Jneya)
deva-dattaḥ : Devadatta ("der Gottgegebene")
vijṛmbhaṇe : in Bezug auf das Gähnen (Vijrimbhana)

Anmerkung: Dieser Vers wird mit kleineren Lesarten als Vers 36 der Version 2 des Goraksha Shataka überliefert.

Vers 26: Funktionen der fünf Neben-Vayus

Dhananjaya durchdringt den ganzen (Körper) und verlässt diesen auch nicht, wenn er tot ist. Diese (Neben- bzw. Haupt-Vayus) zirkulieren als (spezifische) Arten der Lebensenergie in allen feinstofflichen Energiekanälen.


न जहाति मृतं वापि सर्वव्यापी धनञ्जयः |
एते नाडीषु सर्वासु भ्रमन्ते जीवजन्तवः || २६ ||
na jahāti mṛtaṃ vāpi sarva-vyāpī dhanañ-jayaḥ |
ete nāḍīṣu sarvāsu bhramante jīva-jantavaḥ || 26 ||
na jahati mritam vapi sarva-vyapi dhanan-jayah |
ete nadishu sarvasu bhramante jiva-jantavah || 26 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

na : nicht (Na)
jahāti : verlässt ()
mṛtam : den toten (Körper, Mrita)
vā' : schließlich ("oder", Va)
api : auch, sogar (Api)
sarva-vyāpī : der den ganzen (Körper, Sarva) durchdringt (Vyapin)
dhanañ-jayaḥ : Dhananjaya ("der Reichtümer gewinnt")
ete : diese (Körperwinde, Etad)
nāḍīṣu : feinstofflichen Energiekanälen, Nerven (Nadi)
sarvāsu : in allen (Sarva)
bhramante : fließen, verlaufen ("durchwandern", bhram)
jīva-jantavaḥ : als Arten ("Wesen", Jantu) des Lebens, der Lebensenergie (Jiva)

Anmerkung: Dieser Vers wird mit kleineren Lesarten als Vers 37 der Version 2 des Goraksha Shataka überliefert. Der zweite Halbvers entspricht sinngemäß dem zweiten Halbvers von Vers 25 der Version 1 des Goraksha Shataka.

Upanishad Brahma Yogin, der Kommentator der YCU, erklärt jīva-jantavaḥ mit jīva-rūpiṇaḥ "in Form, Gestalt (Rupin) des Lebens (Jiva)", was der Lesung von GŚ 2, 37 entspricht. Man könnte jīva° auch im Sinne des "Lebensatems" bzw. der "Lebensenergie" (Prana) und °jantavaḥ "Wesen" im Sinne von °jātayaḥ "Arten" (Jati) auffassen.

Vers 27: Das Lebensprinzip (Jiva), Prana und Apana

So wie ein Ball, der mit langem Arm (zu Boden) geschleudert wird, wieder aufspringt, genauso steht das von Prana und Apana bewegte Lebensprinzip (Jiva) nicht still.


आक्षिप्तो भुजदण्डेन यथोच्चलति कन्दुकः |
प्राणापानसमाक्षिप्तस्तथा जीवो न तिष्ठति || २७ ||
ākṣipto bhuja-daṇḍena yathoccalati kandukaḥ |
prāṇāpāna-samākṣiptas tathā jīvo na tiṣṭhati || 27 ||
akshipto bhuja-dandena yathocchalati kandukah |
pranapana-samakshiptas tatha jivo na tishthati || 27 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

ākṣiptaḥ : der geworfen, geschleudert wird ("geworfen wurde", Akshipta)
bhuja-daṇḍena : mit geradem, langem Arm ("Arm-Stock", Bhujadanda)
yathā : so wie (Yatha)
uccalati : aufspringt, zurückprallt (ud + cal)
kandukaḥ : ein Ball, Spielball (Kanduka)
prāṇāpāna-samākṣiptaḥ : das von Prana und Apana geworfen, heftig bewegt wird wird ("geworfen wurde", Samakshipta)
tathā : genauso (Tatha)
jīvaḥ : das Leben, das Lebensprinzip, die Individualseele (Jiva)
na : nicht (Na)
tiṣṭhati : bleibt stehen, steht still (sthā)

Anmerkung: Dieser Vers wird wortwörtlich als Vers 38 der Version 2 des Goraksha Shataka sowie mit kleineren Lesarten als Vers 27 der Version 1 des Goraksha Shataka überliefert.

Vers 28: Das Lebensprinzip (Jiva), Prana und Apana

Weil das Lebensprinzip (Jiva) sich in der Gewalt von Prana und Apana befindet, bewegt es sich entlang der linken und rechten Energiebahn abwärts und aufwärts. Aufgrund seiner Unstetheit wird es nicht wahrgenommen.


प्राणापानवशो जीवो ह्यधश्चोर्ध्वं च धावति |
वामदक्षिणमार्गाभ्यां चञ्चलत्वान्न दृश्यते || २८ ||
prāṇāpāna-vaśo jīvo hy adhaś cordhvaṃ ca dhāvati |
vāma-dakṣiṇa-mārgābhyāṃ cañcalatvān na dṛśyate || 28 ||
pranapana-vasho jivo hy adhash chordhvam cha dhavati |
vama-dakshina-margabhyam chanchalatvan na drishyate || 28 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

prāṇāpāna-vaśaḥ : in der Gewalt (Vasha) von Prana und Apana
jīvaḥ : das Leben, das Lebensprinzip, die Individualseele (Jiva)
hi : gewiss, weil (Hi)
adhaḥ : nach unten (Adhas)
ca : und (Cha)
ūrdhvam : nach oben (Urdhva)
ca : und
dhāvati : bewegt sich ("läuft", dhāv)
vāma-dakṣiṇa-mārgābhyām : entlang des linken (Vama) und rechten (Dakshina) Pfades (Marga)
cañcalatvāt : aufgrund seiner Unstetheit, Beweglichkeit (Chanchalatva)
na : nicht (Na)
dṛśyate : es wird wahrgenommen, bemerkt ("gesehen", dṛś)

Anmerkung: Dieser Vers wird mit einer minimalen Lesart als Vers 39 der Version 2 des Goraksha Shataka sowie als Vers 28 der Version 1 des Goraksha Shataka überliefert.

Vers 29: Das Lebensprinzip (Jiva) und die Gunas

So wie ein mit einem Strick angebundener Falke wieder herangezogen wird, wenn er weggeflogen ist, genauso wird das Lebensprinzip (Jiva), solange es an die Stricke (Guna) der Urnatur gebunden ist, von Prana und Apana hin und her gezogen.


रज्जुबद्धो यथा श्येनो गतोऽप्याकृष्यते पुनः |
गुणबद्धस्तथा जीवः प्राणापानेन कर्षति || २९ ||
rajju-baddho yathā śyeno gato'py ākṛṣyate punaḥ |
guṇa-baddhas tathā jīvaḥ prāṇāpānena kaṛṣati || 29 ||
rajjubaddho yatha shyeno gato'py akrishyate punah |
guna-baddhas tatha jivah pranapanena karshati || 29 ||


Wort-für-Wort-Übersetzung

rajju-baddhaḥ : ein mit einem Strick (Rajju) angebundener (Baddha)
yathā : so wie (Yatha)
śyenaḥ : Falke (Shyena)
gataḥ : (wenn) er weggeflogen ist ("weggegangen", Gata)
api : auch, sogar (Api)
ākṛṣyate : herangezogen, mit sich fortgezogen wird (ā + kṛṣ)
punaḥ : wieder (Punar)
guṇa-baddhaḥ : (wenn) es an die Stricke (der Urnatur, Guna) gebunden (Baddha) ist
tathā : genauso (Tatha)
jīvaḥ : das Leben, das Lebensprinzip, die Individualseele (Jiva)
prāṇāpānena : mit Prana und Apana
karṣati : zieht (seine Bahn, kṛṣ)

Anmerkungen: Dieser Vers wird mit der Lesart kṛṣyate "wird gezogen von" statt karṣati "zieht mit" als Vers 40 der Version 2 des Goraksha Shataka sowie als Vers 29 der Version 1 des Goraksha Shataka überliefert.

Der Vergleich zielt auf einen Jagdfalken ab, den der Falkner an einer Leine hält. Die Gunas sind Tamas, Rajas und Sattva, die drei Bestandteile bzw. "Eigenschaften" der Urnatur (Prakriti). Das Wort guṇa bedeutet auch "Schnur, Strick".

Vers 30 - 31: Prana und Apana

Weil das Lebensprinzip (Jiva) sich in der Gewalt von Prana und Apana befindet, bewegt es sich abwärts und aufwärts. Der Apana zieht den Prana, und der Prana zieht den Apana. Wer diese beiden, die sich jeweils oben und unten befinden, kennt, der ist ein Kenner des Yoga.


प्राणापानवशो जीवो ह्यधश्चोर्ध्वं च गच्छति |
अपानः कर्षति प्राणं प्राणोऽपानेन कर्षति || ३० ||
ऊर्ध्वाधः संस्थितावेतौ यो जानाति स योगवित् |
prāṇāpāna-vaśo jīvo hy adhaś cordhvaṃ ca gacchati |
apānaḥ karṣati prāṇaṃ prāṇo'pānena karṣati || 30 ||
ūrdhvādhaḥ saṃsthitāv etau yo jānāti sa yoga-vit |
pranapana-vasho jivo hy adhash chordhvam cha gachchhati |
apanah karshati pranam prano'panena karshati || 30 ||
urdhvadhah samsthitav etau yo janati sa yoga-vit |


Wort-für-Wort-Übersetzung

prāṇāpāna-vaśaḥ : in der Gewalt (Vasha) von Prana und Apana
jīvaḥ : das Leben, das Lebensprinzip, die Individualseele (Jiva)
hi : gewiss, weil (Hi)
adhaḥ : nach unten (Adhas)
ca : und (Cha)
ūrdhvam : nach oben (Urdhva)
ca : und
gacchati : bewegt sich ("geht", gam)
apānaḥ : der Apana
karṣati : zieht (kṛṣ)
prāṇam : den Prana
prāṇaḥ : der Prana
apānena : mit Apana
karṣati : zieht (seine Bahn)
ūrdhvādhaḥ : oben (Urdhva) und (Unten)
saṃsthitau : befindlichen, gelegenen (Samsthita)
etau : diese beiden (Etad)
yaḥ : wer (Yad)
jānāti : kennt, weiß (jñā)
saḥ : der (Tad)
yoga-vit : (ist) ein Kenner des Yoga (Yogavid)

Anmerkungen: Der erste Halbvers ist eine Wiederholung aus Vers 28 (dort lautet das Verb dhāvati "läuft" statt gacchati "geht"). Der zweite Halbvers von YCU 30 entspricht zusammen mit dem ersten Halbvers von Vers 31 nahezu wortwörtlich Vers 29 der Version 1 sowie mit einigen Lesarten Vers 41 der Version 2 des Goraksha Shataka.

Sanskrit Text Yogachudamani Upanishad

(Version aus The Yoga Upanishads With the Commentary of Sri-Upanishad-Brahma-Yogin, Adyar Library, Madras 1920)

॥ yoga-cūḍāmaṇy-upaniṣat ॥

yoga-cūḍāmaṇiṃ vakṣye yogināṃ hita-kāmyayā ।

kaivalya-siddhidaṃ gūḍhaṃ sevitaṃ yoga-vittamaiḥ ॥ 1 ॥

āsanaṃ prāṇa-saṃrodhaḥ pratyāhāraś ca dhāraṇā ।

dhyānaṃ samādhir etāni yogāṅgāni bhavanti ṣaṭ ॥ 2 ॥

ekaṃ siddhāsanaṃ proktaṃ dvitīyaṃ kamalāsanam ।

ṣaṭ-cakraṃ ṣoḍaśādhāraṃ tri-lakṣyaṃ vyoma-pañcakam ॥ 3 ॥

sva-dehe yo na jānāti tasya siddhiḥ kathaṃ bhavet ।

catur-dalaṃ syād ādhāraṃ svādhiṣṭhānaṃ ca ṣaḍ-dalam ॥ 4 ॥

nābhau daśa-dalaṃ padmaṃ hṛdaye dvā-daśārakam ।

ṣoḍaśāraṃ viśuddhākhyaṃ bhrū-madhye dvi-dalaṃ tathā ॥ 5 ॥

sahasra-dala-saṅkhyātaṃ brahma-randhre mahā-pathi ।

ādhāraṃ prathamaṃ cakraṃ svādhiṣṭhānaṃ dvitīyakam ॥ 6 ॥

yoni-sthānaṃ dvayor madhye kāma-rūpaṃ nigadyate ।

kāmākhyaṃ tu guda-sthāne paṅkajaṃ tu catur-dalam ॥ 7 ॥

tan-madhye procyate yoniḥ kāmākhyā siddha-vanditā ।

tasya madhye mahā-liṅgaṃ paścimābhimukhaṃ sthitam ॥ 8 ॥

nābhau tu maṇi-vad bimbaṃ yo jānāti sa yoga-vit ।

tapta-cāmīkarābhāsaṃ taḍil-lekheva visphurat ॥ 9 ॥

tri-koṇaṃ tat puraṃ vahner adho meḍhrāt pratiṣṭhitam ।

samādhau paramaṃ jyotir anantaṃ viśvato-mukham ॥ 10 ॥

tasmin dṛṣṭe mahā-yoge yātāyāto na vidyate ।

sva-śabdena bhavet prāṇaḥ svādhiṣṭhānaṃ tad-āśrayam ॥ 11 ॥

svādhiṣṭhānāśrayād asmān meḍhram evabhidhīyate ।

tantunā maṇi-vat proto yo'tra kandaḥ suṣumnayā ॥ 12 ॥

tan nābhi-maṇḍale cakraṃ procyate maṇi-pūrakam ।

dvā-daśāre mahā-cakre puṇya-pāpa-vivarjite ॥ 13 ॥

tāvaj jīvo bhramaty evaṃ yāvat tattvaṃ na vindati ।

ūrdhvaṃ meḍhrād adho nābheḥ kanda-yoniḥ khagāṇḍa-vat ॥ 14 ॥

tatra nāḍyaḥ samutpannāḥ sahasrāṇi dvi-saptatiḥ ।

teṣu nāḍī-sahasreṣu dvi-saptatir udāhṛtā ॥ 15 ॥

pradhānāḥ prāṇa-vāhinyo bhūyas tāsu daśa smṛtāḥ ।

iḍā ca piṅgalā caiva suṣumnā ca tṛtīyagā ॥ 16 ॥

gāndhārī hasti-jihvā ca pūṣā caiva yaśasvinī ।

alambusā kuhūś caiva śaṅkhinī daśamī smṛtā ॥ 17 ॥

etan nāḍī-mahācakraṃ jñātavyaṃ yogibhiḥ sadā ।

iḍā vāme sthitā bhāge dakṣiṇe piṅgalā sthitā ॥ 18 ॥

suṣumnā madhya-deśe tu gāndhārī vāma-cakṣuṣi ।

dakṣiṇe hasti-jihvā ca pūṣā karṇe tu dakṣiṇe ॥ 19 ॥

yaśasvinī vāma-karṇe cānane cāpy alambusā ।

kuhūś ca liṅga-deśe tu mūla-sthāne tu śaṅkhinī ॥ 20 ॥

evaṃ dvāraṃ samāśritya tiṣṭhante nāḍayaḥ kramāt ।

iḍā-piṅgalā-sauṣumnāḥ prāṇa-mārge ca saṃsthitāḥ ॥ 21 ॥

satataṃ prāṇa-vāhinyaḥ soma-sūryāgni-devatāḥ ।

prāṇāpāna-samānākhyā vyānodānau ca vāyavaḥ ॥ 22 ॥

nāgaḥ kūrmo'tha kṛkaro deva-datto dhanañ-jayaḥ ।

hṛdi prāṇaḥ sthito nityam apāno guda-maṇḍale ॥ 23 ॥

samāno nābhi-deśe tu udānaḥ kaṇṭha-madhyagaḥ ।

vyānaḥ sarva-śarīre tu pradhānāḥ pañca-vāyavaḥ ॥ 24 ॥

udgāre nāga ākhyātaḥ kūrma unmīlane tathā ।

kṛkaraḥ kṣut-karo jñeyo deva-datto vijṛmbhaṇe ॥ 25 ॥

na jahāti mṛtaṃ vāpi sarva-vyāpī dhanañ-jayaḥ ।

ete nāḍīṣu sarvāsu bhramante jīva-jantavaḥ ॥ 26 ॥

ākṣipto bhuja-daṇḍena yathoccalati kandukaḥ ।

prāṇāpāna-samākṣiptas tathā jīvo na tiṣṭhati ॥ 27 ॥

prāṇāpāna-vaśo jīvo hy adhaścordhvaṃ ca dhāvati ।

vāma-dakṣiṇa-mārgābhyāṃ cañcalatvān na dṛśyate ॥ 28 ॥

rajju-baddho yathā śyeno gato'py ākṛṣyate punaḥ ।

guṇa-baddhas tathā jīvaḥ prāṇāpānena karṣati ॥ 29 ॥

prāṇāpāna-vaśo jīvo hy adhaścordhvaṃ ca gacchati ।

apānaḥ karṣati prāṇaṃ prāṇo'pānena karṣati ॥ 30 ॥

ūrdhvādhaḥ-saṃsthitāv etau yo jānāti sa yoga-vit ।

ha-kāreṇa bahir yāti sa-kāreṇa viśet punaḥ ॥ 31 ॥

haṃsa-haṃsety amuṃ mantraṃ jīvo japati sarvadā ।

ṣaṭ-śatāni divā-rātrau sahasrāṇy eka-viṃśatiḥ ॥ 32 ॥

etat-saṅkhyānvitaṃ mantraṃ jīvo japati sarvadā ।

ajapā nāma gāyatrī yogināṃ mokṣadā sadā ॥ 33 ॥

asyāḥ saṅkalpa-mātreṇa sarva-pāpaiḥ pramucyate ।

anayā sadṛśī vidyā anayā sadṛśo japaḥ ॥ 34 ॥

anayā sadṛśaṃ jñānaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati ।

kuṇḍalinyāṃ samudbhūtā gāyatrī prāṇa-dhāriṇī ॥ 35 ॥

prāṇa-vidyā mahā-vidyā yas tāṃ vetti sa veda-vit ।

kandordhve kuṇḍalī-śaktir aṣṭadhā kuṇḍalākṛtiḥ ॥ 36 ॥

brahma-dvāra-mukhaṃ nityaṃ mukhenācchādya tiṣṭhati ।

yena dvāreṇa gantavyaṃ brahmad-vāram anāmayam ॥ 37 ॥

mukhenācchādya tad dvāraṃ prasuptā parameśvarī ।

prabuddhā vahni-yogena manasā marutā saha ॥ 38 ॥

sūci-vad gātram ādāya vrajaty ūrdhvaṃ suṣumnayā ।

udghāṭayet kavāṭaṃ tu yathā kuñcikayā gṛham ।
kuṇḍalinyā tathā yogī mokṣa-dvāraṃ prabhedayet ॥ 39 ॥

kṛtvā saṃpuṭitau karau dṛḍhataraṃ baddhvātha padmāsanaṃ

gāḍhaṃ vakṣasi saṃnidhāya cubukaṃ dhyānaṃ ca tacceṣṭitam ।

vāraṃ vārama pānam ūrdhvam anilaṃ procchārayet pūritaṃ

muñcan prāṇam upaiti bodham atulaṃ śakti-prabhāvān naraḥ ॥ 40 ॥

aṅgānāṃ mardanaṃ kṛtvā śrama-saṃjāta-vāriṇā ।

kaṭv-amla-lavaṇa-tyāgī kṣīra-bhojanam ācaret ॥ 41 ॥

brahma-cārī mitāhārī yogī yoga-parāyaṇaḥ ।

abdād ūrdhvaṃ bhavet siddho nātra kāryā vicāraṇā ॥ 42 ॥

su-snigdha-madhurāhāraś caturthāṃśāvaśeṣitaḥ ।

bhuñjate śiva-saṃprītyā mitāhārī sa ucyate ॥ 43 ॥

kandordhve kuṇḍalī-śaktir aṣṭadhā kuṇḍalākṛtiḥ ।

bandhanāya ca mūḍhānāṃ yogināṃ mokṣadā sadā ॥ 44 ॥

mahā-mudrā nabho-mudrā oḍyāṇaṃ ca jalandharam ।

mūla-bandhaṃ ca yo vetti sa yogī mukti-bhājanam ॥ 45 ॥

pārṣṇi-ghātena saṃpīḍya yonim ākuñcayed dṛḍham ।

apānam ūrdhva mākṛṣya mūla-bandho'yam ucyate ॥ 46 ॥

apāna-prāṇayor aikyaṃ kṣayān mūtra-purīṣayoḥ ।

yuvā bhavati vṛddho'pi satataṃ mūla-bandhanāt ॥ 47 ॥

oḍyāṇaṃ kurute yasmād aviśrāntaṃ mahā-khagaḥ ।

oḍḍiyāṇaṃ tad eva syān mṛtyu-mātaṅga-kesarī ॥ 48 ॥

udarāt paścimaṃ tāṇam adho nābher nigadyate ।

oḍyāṇam udare bandhas tatra bandho vidhīyate ॥ 49 ॥

badhnāti hi śiro-jātam adhogāmi nabho-jalam ।

tato jālan-dharo bandhaḥ kaṇṭha-duḥkhaugha-nāśanaḥ ॥ 50 ॥

jālan-dhare kṛte bandhe kaṇṭha-duḥkhaugha-nāśane (l.v.: kaṇṭha-saṅkoca-lakṣaṇe) ।

na pīyūṣaṃ pataty agnau na ca vāyuḥ pradhāvati ॥ 51 ॥

kapāla-kuhare jihvā praviṣṭā viparītagā ।

bhruvor antar-gatā dṛṣṭir mudrā bhavati khe-carī ॥ 52 ॥

na rogo maraṇaṃ tasya na nidrā na kṣudhā tṛṣā ।

na ca mūrcchā bhavet tasya yo mudrāṃ vetti khe-carīm ॥ 53 ॥

pīḍyate na ca rogeṇa lipyate na sa karmabhiḥ ।

bādhyate na ca kenāpi yo mudrāṃ vetti khe-carīm ॥ 54 ॥

cittaṃ carati khe yasmāj jihvā carati khe yataḥ ।

teneyaṃ khe-carī mudrā sarva-siddha-namas-kṛtā ॥ 55 ॥

bindu-mūla-śarīraṇi sirā yatra pratiṣṭhitāḥ ।

bhāvayantī śarīrāṇi ā-pāda-tala-mastakam ॥ 56 ॥

khe-caryā mudritaṃ yena vivaraṃ lambikordhvataḥ ।

na tasya kṣīyate binduḥ kāminyāliṅgitasya ca ॥ 57 ॥

yāvad binduḥ sthito dehe tāvan mṛtyu-bhayaṃ kutaḥ ।

yāvad baddhā nabho-mudrā tāvad bindur na gacchati ॥ 58 ॥

jvalito'pi yathā binduḥ saṃprāptaś ca hutāśanam ।

vrajaty ūrdhvaṃ gataḥ śaktyā niruddho yoni-mudrayā ॥ 59 ॥

sa punar dvi-vidho binduḥ pāṇḍaro lohitas tathā ।

pāṇḍaraṃ śuklam ity āhur lohitākhyaṃ mahā-rajaḥ ॥ 60 ॥

sindūra-vrāta-saṅkāśaṃ ravi-sthāna-sthitaṃ rajaḥ ।

śaśi-sthāna-sthitaṃ śuklaṃ tayor aikyaṃ su-durlabham ॥ 61 ॥

bindur brahmā rajaḥ śaktir bindur indū rajo raviḥ ।

ubhayoḥ saṅgamād eva prāpyate paramaṃ padam ॥ 62 ॥

vāyunā śakti-cālena preritaṃ ca yathā rajaḥ ।

yāti binduḥ sadaikatvaṃ bhaved divya-vapus tadā ॥ 63 ॥

śuklaṃ candreṇa saṃyuktaṃ rajaḥ sūrya-samanvitam ।

tayoḥ sama-rasaikatvaṃ yo jānāti sa yoga-vit ॥ 64 ॥

śodhanaṃ nāḍi-jālasya cālanaṃ candra-sūryayoḥ ।

rasānāṃ śoṣaṇaṃ caiva mahā-mudrābhidhīyate ॥ 65 ॥

vakṣo-nyasta-hanuḥ prapīḍya su-ciraṃ yoniṃ ca vāmāṅghriṇā

hastābhyām anudhārayan prasaritaṃ pādaṃ tathā dakṣiṇam ।

āpūrya śvasanena kukṣi-yugalaṃ baddhvā śanai recayet

seyaṃ vyādhi-vināśinī su-mahatī mudrā nṛṇāṃ procyate ॥ 66 ॥

candrāṃśena samabhyasya sūryāṃśenābhyaset punaḥ ।

yā tulyā tu bhavet saṅkhyā tato mudrāṃ visarjayet ॥ 67 ॥

na-hi pathyam apathyaṃ vā rasāḥ sarve'pi nīrasāḥ ।

atibhuktaṃ viṣaṃ ghoraṃ pīyūṣam iva jīryate ॥ 68 ॥

kṣaya-kuṣṭha-gudāvarta-gulmājīrṇa-puro-gamāḥ ।

tasya rogāḥ kṣayaṃ yānti mahā-mudrāṃ tu yo'bhyaset ॥ 69 ॥

kathiteyaṃ mahā-mudrā mahā-siddhi-karī nṛṇām ।

gopanīyā prayatnena na deyā yasya kasya-cit ॥ 70 ॥

padmāsanaṃ samāruhya sama-kāyaśiro-dharaḥ ।

nāsāgra-dṛṣṭir ekānte japed oṅ-kāram avyayam ॥ 71 ॥

oṃ nityaṃ śuddhaṃ buddhaṃ nirvikalpaṃ nirañjanaṃ nirākhyātam anādi-nidhanam ekaṃ turīyaṃ yad bhūtaṃ bhavad bhaviṣyat parivartamānaṃ sarvadā'navacchinnaṃ paraṃ brahma | tasmāj jātā parā śaktiḥ svayaṃ-jyotir-ātmikā । ātmana ākāśaḥ saṃbhūtaḥ । ākāśād vāyuḥ । vāyor agniḥ । agner āpaḥ । adbhyaḥ pṛthivī । eteṣāṃ pañca-bhūtānāṃ patayaḥ pañca sadā-śiveśvara-rudra-viṣṇu-brahmāṇaś ceti । teṣāṃ brahmaviṣṇu-rudrāś cotpatti-sthiti-laya-kartāraḥ । rājaso brahmā sāttviko viṣṇus tāmaso rudra iti | ete trayo guṇa-yuktāḥ । brahmā devānāṃ prathamaḥ saṃbabhūva । dhātā ca sṛṣṭau viṣṇuś ca sthitau rudraś ca nāśe bhogāya candraḥ (iti) prathamajā babhūvuḥ । eteṣāṃ brahmaṇo lokā deva-tiryaṅ-nara-sthāvarāś ca jāyante । teṣāṃ manuṣyādīnāṃ pañca-bhūta-samavāyaḥ śarīram । jñāna-karmendriyair jñāna-viṣayaiḥ prāṇādi-pañca-vāyu-mano-buddhi-cittāhaṅ-kāraiḥ sthūla-kalpitaiḥ so'pi sthūla-prakṛtir-ity ucyate । jñāna-karmendriyair jñāna-viṣayaiḥ prāṇādi-pañca-vāyu-mano-buddhibhiś ca sūkṣma-stho'pi liṅga mevety ucyate । guṇa-traya-yuktaṃ kāraṇam । sarveṣām evaṃ trīṇi śarīrāṇi vartante । jāgrat-svapna-suṣupti- turīyāś cety avasthāś catasraḥ tāsām avasthānām adhipatayaś catvāraḥ puruṣā viśva-taijasa-prājñātmānaś ceti ।

viśvo hi sthūla-bhuṅ nityaṃ taijasaḥ pravivikta-bhuk ।

ānanda-bhuk tathā prājñaḥ sarva-sākṣīty ataḥ paraḥ ॥ 72 ॥

praṇavaḥ sarvadā tiṣṭhet sarva-jīveṣu bhogataḥ ।

abhirāmas tu sarvāsu hy avasthāsu hy adho-mukhaḥ ॥ 73 ॥

akāra ukāro makāraś ceti trayo varṇās trayo vedās trayo lokās trayo guṇās trayo (trīṇy) akṣarāṇi evaṃ praṇavaḥ prakāśate ।

akāro jāgrati netre vartate sarva-jantuṣu ।

ukāraḥ kaṇṭhataḥ svapne makāro hṛdi suptitaḥ ॥ 74 ॥

virāḍ viśvaḥ sthūlaś cākāraḥ । hiraṇyagarbhas taijasaḥ sūkṣmaś ca ukāraḥ । kāraṇāvyākṛta--prājñaś ca makāraḥ ।

akāro rājaso rakto brahma cetana ucyate ।

ukāraḥ sāttvikaḥ śuklo viṣṇur itya bhidhīyate ॥ 75 ॥

makāras tāmasaḥ kṛṣṇo rudraś ceti tathocyate ।

praṇavāt prabhavo brahmā praṇavāt prabhavo hariḥ ॥ 76 ॥

praṇavā tprabhavo rudraḥ praṇavo hi paro bhavet ।

akāre līyate brahmā (hy) ukāre līyate hariḥ ॥ 77 ॥

makāre līyate rudraḥ praṇavo hi prakāśate ।

jñāninām ūrdhvago bhūyād ajñān(i)nām adhomukhaḥ ॥ 78 ॥

evaṃ vai praṇavas tiṣṭhed yas taṃ veda sa veda-vit ।

anāhata-sva-rūpeṇa jñāninā mūrdhvago bhavet ॥ 79 ॥

taila-dhārām ivācchinnaṃ dīrgha-ghaṇṭā-nināda-vat ।

praṇavasya dhvanis tad-vat tad-agraṃ brahma cocyate ॥ 80 ॥

jyotir-mayaṃ tad-agraṃ syād avācyaṃ buddhi-sūkṣmataḥ ।

dadṛśur ye mahātmāno yas taṃ veda sa veda-vit ॥ 81 ॥

jāgran-netra-dvayor madhye haṃsa eva prakāśate ।

sakāraḥ khe-carī proktas tvaṃ-padaṃ ceti niścitam ॥ 82 ॥

hakāraḥ parameśaḥ syāt tat-padaṃ ceti niścitam ।

sakāro dhyāyate jantur hakāro hi bhaved dhṛvam ॥ 83 ॥

indriyair badhyate jīva ātmā caiva na badhyate ।

mamatvena bhavej jīvo nirmamatvena kevalaḥ ॥ 84 ॥

bhūr bhuvaḥ svar ime lokāḥ soma-sūryāgni-devatāḥ ।

yasya mātrāsu tiṣṭhanti tat paraṃ jyotir om iti ॥ 85 ॥

icchā kriyā tathā jñānaṃ brāhmī raudrī ca vaiṣṇavī ।

tridhā mātrā-sthitir yatra tat paraṃ jyotir om iti ॥ 86 ॥

vacasā taj japen nityaṃ vapuṣā tat samabhyaset ।

manasā taj japen nityaṃ tat paraṃ jyotir omi ti ॥ 87 ॥

śucir vāpy aśucir vāpi yo japet praṇavaṃ sadā ।

na sa lipyati pāpena padma-pattram ivāmbhasā ॥ 88 ॥

cale vāte calo bindur niścale niścalo bhavet ।

yogī sthāṇutvam āpnoti tato vāyuṃ nirundhayet ॥ 89 ॥

yāvad vāyuḥ sthito dehe tāvaj jīvo na muñcati ।

maraṇaṃ tasya niṣkrāntis tato vāyuṃ nirundhayet ॥ 90 ॥

yāvad baddho marud dehe tāvaj jīvo na muñcati ।

yāvad dṛṣṭir bhruvor madhye tāvat kāla-bhayaṃ kutaḥ ॥ 91 ॥

alpa-kāla-bhayād brahmā prāṇāyama-paro bhavet ।

yogino munayaś caiva tataḥ prāṇān nirodhayet ॥ 92 ॥

ṣaḍ-viṃśad-aṅgulīr haṃsaḥ prayāṇaṃ kurute bahiḥ ।

vāma-dakṣiṇ-amārgeṇa prāṇāyāmo vidhīyate ॥ 93 ॥

śuddhim eti yadā sarvaṃ nāḍī-cakraṃ malākulam ।

tadaiva jāyate yogī prāṇa-saṅgrahaṇa-kṣamaḥ ॥ 94 ॥

baddha-padmāsano yogī prāṇaṃ candreṇa pūrayet ।

dhārayed vā yathā-śaktyā bhūyaḥ sūryeṇa recayet ॥ 95 ॥

amṛtodadhi-saṅkāśaṃ go-kṣīra-dhavalopamam ।

dhyātvā candramasaṃ bimbaṃ prāṇāyāme sukhī bhavet ॥ 96 ॥

sphurat-prajvala-saj-jvālā-pūjyam āditya-maṇḍalam ।

dhyātvā hṛdi sthitaṃ yogī prāṇāyāme sukhī bhavet ॥ 97 ॥

prāṇaṃ ced iḍayā piben niyamitaṃ bhūyo'nyathā recayet

pītvā piṅgalayā samīraṇam atho baddhvā tyajed vāmayā ।

sūryā-candramasor anena vidhinā bindu-dvayaṃ dhyāyataḥ

śuddhā nāḍi-gaṇā bhavanti yamino māsa-dvayād ūrdhvataḥ ॥ 98 ॥

yatheṣṭa-dhāraṇaṃ vāyor analasya pradīpanam ।

nādābhivyaktir ārogyaṃ jāyate nāḍi-śodhanāt ॥ 99 ॥

prāṇo deha-sthito yāvad apānaṃ tu nirundhayet ।

eka-śvāsa-mayī mātrā ūrdhvādho gagane sthitiḥ ॥ 100 ॥

recakaḥ pūrakaś caiva kumbhakaḥ praṇavātmakaḥ ।

prāṇāyāmo bhaved evaṃ mātrā-dvā-daśa-saṃyutaḥ ॥ 101 ॥

mātrādvā-daśa-saṃyuktau divākara-niśākarau ।

doṣā-jālam abadhnantau jñātavyau yogibhiḥ sadā ॥ 102 ॥

pūrakaṃ dvā-daśaṃ kuryāt kumbhakaṃ ṣo-ḍaśaṃ bhavet ।

recakaṃ daśa coṅ-kāraḥ prāṇāyāmaḥ sa ucyate ॥ 103 ॥

adhame dvā-daśā mātrā madhyame dvi-guṇā matā ।

uttame tri-guṇā proktā prāṇāyāmasya nirṇayaḥ ॥ 104 ॥

adhame sveda-jananaṃ kampo bhavati madhyame ।

uttame sthānam āpnoti tato vāyuṃ nirundhayet ॥ 105 ॥

baddha-padmāsano yogī namas-kṛtya guruṃ śivam ।

nāsāgra-dṛṣṭir ekākī prāṇāyāmaṃ samabhyaset ॥ 106 ॥

dvārāṇāṃ nava sannirudhya marutaṃ baddhvā dṛḍhāṃ dhāraṇāṃ

nītvā kālam apāna-vahni-sahitaṃ śaktyā samaṃ cālitam ।

ātma-dhyāna-yutas tv anena vidhinā vinyasya mūrdhni sthiraṃ

yāvat tiṣṭhati tāvade va mahatāṃ saṅgo na saṃstūyate ॥ 107 ॥

prāṇāyāmo bhaved evaṃ pātakendhana-pāvakaḥ ।

bhavodadhi-mahā-setuḥ procyate yogibhiḥ sadā ॥ 108 ॥

āsanena rujaṃ hanti prāṇāyāmena pātakam ।

vikāraṃ mānasaṃ yogī pratyāhāreṇa muñcati ॥ 109 ॥

dhāraṇābhir mano-dhairyaṃ yāti caitanyam adbhutam ।

samādhau mokṣam āpnoti tyaktvā karma śubhāśubham ॥ 110 ॥

prāṇāyāma-dvi-ṣaṭkena pratyāhāraḥ prakīrtitaḥ ।

pratyāhāra-dvi-ṣaṭkena jāyate dhāraṇā śubhā ॥ 111 ॥

dhāraṇā dvā-daśa proktaṃ dhyānaṃ yoga-viśāradaiḥ ।

dhyāna-dvā-daśakenaiva samādhir abhidhīyate ॥ 112 ॥

samādhau paramaṃ jyotir anantaṃ viśvato-mukham ।

tasmin dṛṣṭe kriyā-karma yātāyāto na vidyate ॥ 113 ॥

saṃbaddhvāsana-meḍhram aṅghri-yugalaṃ karṇākṣi-nāsā-puṭa-

dvārān aṅgulibhir niyamya pavanaṃ vaktreṇa vā pūritam ।

baddhvā vakṣasi bahv-apāna-sahitaṃ mūrdhni sthiraṃ dhāraye-

evaṃ yāti viśeṣa-tattva-samatāṃ yogīśvarās tan-manaḥ ॥ 114 ॥

gaganaṃ pavane prāpte dhvanir utpadyate mahān ।

ghaṇṭādīnāṃ pravādyānāṃ nāda-siddhir udīritā ॥ 115 ॥

prāṇāyāmena yuktena sarva-roga-kṣayo bhavet ।

prāṇāyāma-viyuktebhyaḥ sarva-roga-samudbhavaḥ ॥ 116 ॥

hikkā kāsas tathā śvāsaḥ śiraḥ-karṇākṣi-vedanāḥ ।

bhavanti vividhā rogāḥ pavana-vyatyaya-kramāt ॥ 117 ॥

yathā siṃho gajo vyāghro bhaved vaśyaḥ śanaiḥ śanaiḥ ।

tathaiva sevito vāyur anyathā hanti sādhakam ॥ 118 ॥

yuktaṃ yuktaṃ tyajed vāyuṃ yuktaṃ yuktaṃ prapūrayet ।

yuktaṃ yuktaṃ prabadhnīyād evaṃ siddhim avāpnuyāt ॥ 119 ॥

caratāṃ cakṣur-ādīnāṃ viṣayeṣu yathā-kramam ।

tat pratyāharaṇaṃ teṣāṃ pratyāharaḥ sa ucyate ॥ 120 ॥

yathā tṛtīya-kāle tu raviḥ pratyāharet prabhām ।

tṛtīyāṅga-sthito yogī vikāraṃ manasaṃ haret ॥ 121 ॥

ity upaniṣat ।

Konkordanz der Verse der Yogachudamani Upanishad, des Goraksha Shataka (Version 1 und 2) und der Hatha Yoga Pradipika

Aus dieser Übersicht wird ersichtlich, dass der Großteil der Verse der Yogachudamani Upanishad aus anderen, älteren Werken zusammengetragen und in teilweise neuer Anordnung übernommen wurden. Diese sind in den meisten Fällen das Goraksha Shataka (Version 1 und 2) und die Hatha Yoga Pradipika.

Die Buchstaben ab / cd (ef) bezeichnen die vier (bzw. sechs) Versviertel (Pada). Aufgrund der in einigen Teilen von GŚ 1/2 und HYP abweichenden Versteilung und -numerierung der YCU ergibt es sich, dass manche der Verse der YCU zwei Halbversen von GŚ 1/2 bzw. HYP entsprechen. Bspw. bedeutet YCU 7 ab / cd GŚ 1 = 10 cd / ~ 11 ab, dass der erste Halbvers (ab) der YCU identisch (=) mit dem zweiten Halbvers (cd) von GŚ 1, 10 ist, und der zweite Halbvers von YCU 7 (cd) ähnlich (~) dem ersten Halbvers (ab) von GŚ 1, 11 ist.

Abkürzungen:

  • YCU Yogachudamani Upanishad
  • GŚ 1 Goraksha Shataka (Version 1)
  • GŚ 2 Goraksha Shataka (Version 2)
  • HYP Hatha Yoga Pradipika
  • ab / cd erstes und zweites / drittes und viertes Versviertel
  • ef fünftes und sechstes Versviertel
  • = ist identisch mit
  • ~ ist ähnlich, weicht mehr oder weniger stark ab von
YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP
1 b = 4 b 41 ~ 53 81
2 ~ 4 ~ 7 42 = 54 = 1.59 82
3 ab / cd = 7 cd ~ 10 cd / ~ 13 ab 43 ~ 1.60 ~ 55 83
4 ab / cd ~ 13 cd / = 15 ab 44 ~ 56 ~ 3.107 84
5 ab / cd ~ 15 cd / ~ 16 ab 45 ~ 32 ~ 57 85 = 84
6 ab / cd / = 10 ab ~ 16 cd / = 17 ab 46 ~ 37 ~ 81 ~ 3.61 86 = 86
7 ab / cd = 10 cd / ~ 11 ab = 17 cd / ~ 18 ab 47 ~ 82 ~ 3.65 87 ~ 88
8 ab / cd = 11 cd / ~ 12 ab ~ 18 cd / ~ 19 ab 48 abc / d / = 35 d ~ 77 ~ 3.56 abc / = 57 d 88
9 ab / cd ~ 12 cd / ~ 13 ab ~ 19 cd / = 20 ab 49 89 ~ 39 ~ 90 ~ 2.2
10 ab / cd ~ 13 cd = 20 cd / ~ 21 ab 50 ~ 79 ~ 3.71 90 ~ 91 ~ 2.3
11 ab / cd / = 14 ab ~ 21 cd / = 22 ab 51 ~ 36 ~ 80 ~ 3.72 91 ~ 92 ~ 2.40
12 ab / cd ~ 14 cd / ~ 15 ab ~ 22 cd / ~ 23 ab 52 ~ 34 = 64 = 3.32 92 ~ 93 ~ 2.39
13 ab / cd ~ 15 cd ~ 23 cd / = 24 ab 53 = 65 ~ 3.39 93 ~ 40 ~ 94
YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP
14 ab / cd / = 16 ab = 24 cd / = 25 ab 54 ~ 66 ~ 3.40 94 = 95
15 ab / cd = 16 cd / ~ 17 ab ~ 25 cd / ~ 26 ab 55 ~ 67 ~ 3.41 95 ~ 43 ~ 96 ~ 2.7
16 ab / cd ~ 17 cd / ~ 18 ab ~ 26 cd / ~ 27 ab 56 ~68 96 ~ 44 ~ 97
17 ab / cd = 18 cd / = 19 ab = 27 cd / = 28 ab 57 ~ 69 ~ 3.42 97 ~ 46 ~ 99
18 ab / cd ~ 19 cd / ~ 20 ab ~ 28 cd / ~ 29 ab 58 ab / cd = 70 ~ 3.89 cd 98 ~ 100 ~ 2.10
19 ab / cd = 20 cd / ~ 21 ab = 29 cd / ~ 30 ab 59 ~ 71 ~ 3.43 99 = 101 = 2.20
20 ab / cd ~ 21 cd / ~ 22 ab ~ 30 cd / ~ 31 ab 60 ~ 72 100 ~ 42
21 ab / cd ~ 22 cd / ~ 23 cd ~ 31 cd / ~ 32 ab 61 ~ 73 101 ~ 47
22 ab / cd = 23 ab / ~ 24 ab ~ 32 cd / ~ 33 ab 62 ~ 74 102
23 ab / cd ~ 24 cd = 33 cd / ~ 34 ab 63 ~ 75 103
24 ab / cd ~ 34 cd / ~ 35 ab 64 ~ 76 104 ~ 48
25 ~ 36 65 = 58 105 abc ~ 49 abc
26 ab / cd / ~ 25 cd ~ 37 66 ~ 33 ~ 59 106 = 41
YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP YCU GŚ 1 GŚ 2 HYP
27 ~ 27 = 38 67 ~ 60 ~ 3.15 107
28 ~ 26 ~ 39 68 ~ 61 ~ 3.16 108 ~ 53
29 ~ 28 ~ 40 69 = 62 = 3.17 109 ~ 54
30 ab / cd ~ 26 ab / ~ 29 ab / ~ 41 ab 70 ~ 63 ~ 3.18 110
31 ab / cd = 29 cd ~ 41 cd / = 42 ab 71 ~ 83 111
32 ab / cd = 42 cd / ~ 43 ab 72 112
33 ab / cd ~ 43 cd / ~ 44 ab 73 113
34 ab / cd ~ 44 cd / = 45 ab 74 114
35 ab / cd = 45 cd / ~ 46 ab 75 115
36 ab / cd / = 30 ab ~ 46 cd / ~ 47 ab 76 116
37 ab / cd ~ 30 cd ~ 47 cd / = 48 ab / ~ 3.106 ab 77 117
38 ab / cd / ~ 31 ab = 48 cd / ~ 49 ab ~ 3.106 cd 78 118
39 ab / cdef ~ 31 cd ~ 49 cd / ~ 51 / ~ 3.105 79 119
40 ~ 52 ~ 1.50 80 120
121

Siehe auch